‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

didaktikos), “o‘r- 

gatuvchi”, 

didasko  esa  “o‘rganuvchi”  ma’noni  anglatadi.  Ushbu 

tushuncha pedagogik atama  sifatida nemis  olimi 

Ratke  (Ratixiem) 

(1571-1635) tomonidan kiritilgan boiib, u didaktikani taiim  berish 

sanhati, yahni amaliy ko‘nikma sifatida ko‘rgan. Mazkur tushuncha 

turli tarixiy davrda turlicha talqin qilib kelingan:

YA.A. Komenskiy  (1592-1670)  o‘zining  “Buyuk  didaktika” 

asarida didaktika “barchani barcha narsaga o ‘qitishning universal 

sanhati”,  “ma’naviy  qadriyatlami  shakllantirish”  vazifasini 

bajaradi, degan g‘oyani ilgari surgan;

I.F.Gerbart  (17762-1841)  didaktikaning  nazariy  asoslarini 

ishlab  chiqishda taiim   va  tarbiya,  o‘qitish  va  o‘qish jarayonlarini 

birlashtirgan holda “tarbiyalovchi ta’lim” deb tushungan;

D.Dyui (1859-1952) taiim  jarayonida asosiy e’tibomi  o‘quv- 

chining  faolligiga,  shaxsiy  tajriba  va  aqliy  faoliyat  qobiliyatini 

shakllantirish asosidagi amaliy faoliyat tamoyillariga qaratgan.

Mazkur pedagogik yondashuvlar va konsepsiyalar didaktikani 

o‘qitish va  o‘rganishning  nazariyasini  tavsif qiluvchi  fan  sifatida 

tushunishga  o‘zining jiddiy ta’sirini  o‘tkazdi. Bir vaqtning  o‘zida 

didaktika  umumlashgan  ijtimoiy  va  madaniy  tajribani  keyingi 

avlodga  tizimli  yetkazish  bilan  bogiiq  fan  sifatida  shakl- 

langanligiga  ehtibor  qaratish  mumkin.  Shu  bilan  birga,  taniqli 

bolgar  faylasufi  va  pedagog  olimi  I.Marev  didaktikaning  tarixiy

73

---

rivojlanish  davriarini  shartli  ravishda  quyidagi  bosqichlarga 

ajratgan.

Birinchi  bosqich  -   YA.A.Komenskiygacha  bo‘lgan  davr. 

Ushbu bosqich o‘rta  asr sxolastikasi  hukmronlik qilgan  sharoitda 

ilmiy 

asoslamnagan 

“pedagogik 

va 

didaktik 

ijodiyot” 

shakllanganligi, didaktik jarayonni  anglash,  “tarbiya an’analari va 

udumlari” rivojlanganligi bilan belgilanadi.

Ikkinchi  bosqich  —  YA.A.Komenskiydan  kibemetika  fani 

(boshqaruv  jarayonlciri  nazariyasi)  kirib  kelgungacha  bo‘lgan 

davmi  (1950)  o‘z  ichiga  oladi  va ushbu  bosqichda pedagogik  va 

didaktik  nazariyalaming  rivojlanishi,  ulaming  asosiy  qonun  va 

qonuniyatlarining shakllanishi bilan ajralib turadi.

Uchinchi bosqich -  kibemetika  fani  kirib  kelishidan hozirgi 

kungacha  bo‘lgan  davrdir.  Ushbu  bosqich  hal  qiluvchi  bosqich 

bo‘lib,  pedagogika va  didaktikaning  dolzarb vazifalarini  yechish, 

yangi  didaktik  materiallami  yaratish  va  ulardan  samarali 

foydalanish, o‘qitishning texnik vositalarini, o‘rgatuvchi va nazorat 

qiluvchi dasturlaming yaratilishi bilan bog‘liq.

Didaktikaning  fan  sifatidagi  ko‘p  asrlik  tarixi  davomida 

“pedagogika”  va  “didaktika”  ilmiy  kategoriyalar  o‘rtasidagi 

munosabatlami  aniqlashga  doir  turli  yondashuvlar  shakllandi.

I.Marev va boshqa mutaxassislar fikricha pedagogika va didaktika 

o‘rtasidagi  munosabatlar  quyidagi  konseptual  yondashuvlar 

asosida talqin etilishi mumkin:

-   pedagogika va didaktika o‘xshash tushunchalar;

-   pedagogika va didaktika o‘rtasida yaxlitlik va uning tashkil 

etuvchisi (bir qismi) sifatida munosabatlar shakllanganligi;

-   “didaktika”  -   “pedagogika”  nisbatan  hajm  jihatidan 

kengroq tushuncha;

-   pedagogika va didaktika alohida mustaqil fanlar;

Yevropa  va  Amerika,  sobiq  ittifoq  hamda  sharqiy  Yevropa

pedagog  olimlari  tomonidan  ham  mazkur  ilmiy  sohalar  (pedago­

gika va didaktika) o‘rtasidagi mimosabatlar va o‘zaro bog‘liqliklar 

turlicha  talqin  qilib  kelingan,  yagona  yondashuv  va  konseptual

74

---

pozitsiyaga kelinmaganligining  asosiy sababi “didaktika” tushun- 

chasining  o‘zini  talqini  turlicha  bo'lganligidadir.  Bu  boradagi 

an’anaviy yondashuvga asosan didaktika pedagogikaning bir qismi 

sifatida qaraladi1.