Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

 

[271]. Bozordagi foiz stavkalarining o„zgarishi daromadlar va 

operatsion xarajatlar o„rtasidagi farq hajmiga ta‟sir qiladi.  

Foiz  stavkalari  o„zgarishi  riski  –  bu  foiz  stavkalari  umumiy 

R

ml

1

= 

Qarz olingan mablag‟lar 

Yalpi aktivlar 

 

 

R

ml

2

= 

Netto kreditlar 

Yalpi aktivlar 

 

 

 

 

R

ml

3

= 

Naqd 

pullar 

+ 

Muddati o

„

tgan 

banklararo kred-

itlar 

Yalpi kreditlar 

 

 

 

 

R

ml

4

= 

Bank 

xazinasidagi naqd 

pullar 

 

+ 

hukumat 

qimmatli 

qog

„

ozlari 

Yalpi aktivlar 

 

---

 

422 

darajasida  nazarda  tutilmagan  o„zgarishlarning  bank  foydasiga  salbiy 

ta‟sir etish riskidir. Bu risk bozor iqtisodiyotiga xos obyektiv hodisadir. 

Bankning  zarar  ko„rishiga  sabab,  bank  aktivlarini  qaytarish  muddatlari 

bilan  bankning  o„z  majburiyatlarini  bajarish  muddatlari  o„rtasidagi 

tafovut kattalashib ketadi. 

Foiz  stavkalari  o„zgarishi  riski  (R

fo„

)  quyidagi  ko„rsatkichlarda  o„z 

ifodasini topadi: 

 

yus

yus

fo

P

А

R



'

 

 

ya

s

fo

D

D

R



'

 

 

Bu yerda: 

A

yus 

– foiz stavkalarini o„zgaruvchanligini yuqori darajada sezuvchi 

aktivlar; 

P

yus

  –  foiz  stavkalari  o„zgaruvchanligini  yuqori  darajada  sezuvchi 

passivlar; 

D

s

 – sug„urtalanmagan depozitlar; 

D

ya

 – yalpi depozitlar.  

 

Sug„urtalanmagan  depozitlar  –  asosan  hukumat  va  uyushmalar-

ning depozitlaridan ortiq hajmdagi depozitlari, shuningdek, foiz stavkasi 

o„zgaruvchanligini yuqori sezuvchi boshqa depozitlardir. 

Foiz riski quyidagi sabablarga ko„ra likvidlikni yo„qotish riski bilan 

ham uzviy bog„langan: 



 

Muddatlar  bo„yicha  aktivlar  bilan  passivlarning  salbiy  tafovuti 

bankning  bozordan  qimmat  resurslarni  sotib  olishga  majbur  bo„lishiga 

olib  kelibgina  qolmasdan,  balki  uning  umuman  shu  resurslarni  jalb 

etolmay qolishiga ham olib keladi. 



 

Juda  qimmat  resurslarni  sotib  olish  yoki  aktiv  operatsiyalar 

bo„yicha  daromadlarni  bank  undira  olmasligi  mumkin.  Kapital  miqdori 

bankning  ishlamaydigan  ko„chmas  aktivlaridan  kamayib  qolsa,  bankda 

«darcha»  paydo  bo„ladi  va  u  daromad  keltirmaydigan  aktivlarni  pulli 

resurslar bilan ta‟minlashga majbur bo„ladi. 

Barcha  xarajatlar  va  soliq  to„lovlaridan  so„ng  qolgan  sof  foydaga 

tegishli  risk  esa  ko„zlangan  foydaning  yetarli  bo„lmasligi  riskidir. 

Bank  faoliyatida  yoki  bankdan  tashqaridagi  sharoitning  yoki  hukumat 

qonunchiligining  o„zgarishi  natijasida  bank  foydasi  hajmi  keskin 

---

 

423 

qisqarib ketishi mumkin. Banklararo raqobatning kuchayishi bank aktivi 

bo„yicha  daromad  bilan  bankning  vaqtincha  mablag„  jalb  qilishidagi 

xarajati orasidagi farqning qisqarishiga olib keladi.  

Natijada  bank  aksionerlarining  bitta  aksiyaga  to„g„ri  keladigan 

daromadi miqdori kamayib ketadi va bank aksiyasining bahosi pasayib, 

uning obro„siga putur etadi. 

Ko„zlangan foydaning yetarli bo„lmasligi riski quyidagi ko„rsatkich-

larda o„z ifodasini topadi: 



 

soliq to„langandan keyingi daromadning o„zgarishi;  



 

bank kapitali va aktivlari daromadliligining tebranishi. 

Bank  kapitali  va  aktivlari  daromadliligining  tebranishi  qancha 

kuchli  bo„lsa,  bankning  daromadi  risk  (xatar)  ostida  qoladi.  Bankning 

qimmatli  qog„ozlariga  o„z  mablag„larini  jalb  qilgan  investorlar  foyda 

olmasliklari  riski  vujudga  kelganini  tushunsalar,  ular  bankning  boshqa 

vositalar  yordamida  daromad  olishga  yoki  mablag„larini  boshqa 

daromadliroq faoliyatlarga yo„naltirish harakatiga tushib qoladilar.