Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

50-jadval. 

Shartnoma turlari

 

 

№ 

Shartnoma 

turlari 

Tushunchalar 

1 

2 

3 

1. 

Oldi-sotdi 

shartnomasi 



  Bu shartnoma bo„yicha bir taraf (sotuvchi) tovarni 

boshqa  taraf  (sotib  oluvchi)ga  mulk  qilib  topshirish 

majburiyatini, sotib oluvchi esa bu tovarni qabul qilish 

va  uning  uchun  belgilangan  pul  summasi  (bahosi)ni 

to„lash majburiyatini oladi (FK, 386-modda). 

 



  Chakana oldi-

sotdi shartno-masi 



  Bu  shartnomaga  muvofiq  tadbirkorlik  faoliyati 

bilan  shug„ullanayotgan  sotuvchi  sotib  oluvchiga 

shaxsiy  maqsadlarda,  ro„zg„orda  yoki  tadbirkorlik 

faoliyati bilan bog„liq bo„lmagan boshqa  maqsadlarda 

foydalaniladigan  tovarni  topshirish  majburiyatini 

oladi. 

Chakana  oldi-sotdi  shartnomasi  ommaviy  hisob-

lanadi (FK, 425-modda). 

Bu  degan  so„z,  sotuvchi  sotish  uchun  taklif  etgan 

tovarni  buning  uchun  tegishli  haqni  to„lashga  rozi 

bo„lgan  har  qanday  shaxs  sotib  olishga  haqli  (agarda 

qonunga  zid  bo„lmasa,  masalan,  spirtli  ichimliklar 

yosh bolalarga sotilishi mumkin emas). 

 



  Mahsulot yetka-

zib berish shart-

nomasi 



  Bunga  muvofiq,  tadbirkorlik  faoliyati  bilan  shug„ul-

lanayotgan mahsulot yetkazib beruvchi – sotuvchi shart-

lashilgan  muddatda yoki muddatlarda o„zi ishlab chiqa-

radigan  yoxud  sotib  oladigan  tovarlarni  sotib  oluvchiga 

tadbirkorlik faoliyatida foydalanish uchun yoki shaxsiy, 

oilaviy  maqsadlarda,  ro„zg„orda  va  shunga  o„xshash 

boshqa  maqsadlarda  foydalanish  bilan  bog„liq  bo„lma-

gan  boshqa  maqsadlarda  foydalanish  uchun  topshirish, 

sotib  oluvchi  esa  tovarlarni  qabul  qilish  va  ularning 

haqini to„lash majburiyatlarini oladi (FK, 437-modda). 

---

 

384 

 



  Kontraktatsiya 

shartnomasi 



  Unga  muvofiq  qishloq  xo„jaligi  mahsulotini  qayta 

ishlash  yoki  sotish  uchun  bunday  mahsulotni  xarid 

qiladigan  shaxsga  –  tayyorlovchiga  shartlashilgan 

muddatda  topshirish  (topshirib  turish)  majburiyatini 

oladi,  tayyorlovchi  esa  bu  mahsulotni  qabul  qilish 

(qabul  qilib  turish),  uning  haqini  shartlashilgan 

muddatda  muayyan  bahoda  to„lash  (to„lab  turish) 

majburiyatini oladi. (FK, 465-modda). 

 



 

Energiya ta‟-

minoti shartno-

masi 



 

Unga  muvofiq,  energiya  bilan  ta‟minlovchi 

tashkilot  tutashtirilgan  tarmoq  orqali  abonentga 

(iste‟molchiga)  energiya  berib  turish  majburiyatini 

oladi,  abonent  esa  qabul  qilingan  energiya  haqini 

to„lash,  shuningdek,  shartnomada  nazarda  tutilgan 

energiya  iste‟mol  qilish  tartibiga  rioya  etish, 

tasarrufidagi  energetika  shoxobchalaridan  foydalanish 

xavfsizligini  hamda  o„zi  foydalanadigan  energiya 

iste‟mol  qiluvchi  asbob  va  uskunalarning  sozligini 

ta‟minlash majburiyatini oladi (FK, 465-modda). 

 



  Ko„chmas 

mulkni sotish 

shartnomasi 



  Bunga  binoan  sotuvchi  yer  uchastkasi,  bino,  in-

shoot,  kvartira  yoki  boshqa  ko„chmas  mulkni  sotib 

oluvchiga mulk qilib topshirishni o„z zimmasiga oladi. 

Sotib oluvchi esa buning uchun tegishli haqni to„lashi 

lozim.  FKning  83-moddasiga  binoan  ko„chmas  mulk 

yerosti 

boyliklari, 

ko„p 

yillik 

dov-daraxtlar, 

shuningdek, binolar va inshootlardan iborat. 

 



  Korxonani so-

tish shartnomasi 



  Unga  muvofiq  sotuvchi  sotib  oluvchiga  butun 

korxonani 

mulkiy 

majmua 

sifatida 

topshirish 

majburiyatini  oladi  sotib  oluvchi  esa  buning  uchun 

tegishli  haqni  to„lashi  lozim.  Korxonani  sotib  oluvchi 

shaxs  tadbirkor  sifatida  davlat  ro„yxatidan  o„tgan 

bo„lishi shart emas. 

2. 

Ayirboshlash 

shartnomasi 



  Unga ko„ra shartnomada qatnashuvchi har bir taraf 

boshqa tarafga bir tovarni boshqa tovarga almashtirish 

yo„li  bilan  mulk  qilib  topshirish  majburiyatini  oladi 

(FK, 

497-modda). 

Uning 

mohiyati 

shundaki, 

shartnoma  predmeti  bo„lgan  biron  bir  tovar  ikkinchi 

tarafga, odatdagidek,  mazkur tovar qiymatini  umumiy 

ekvivalent  bo„lgan  yoki  unga  deyarli  teng  keladigan 

boshqa bir tovarga ayirboshlanadi. 

Shu sabab ayirboshlash barter deb ham yuritiladi. 

3. 

Hadya, 

xayr-ehson 

shartnomasi 



  Unga  ko„ra  bir  taraf  (hadya  qiluvchi)  boshqa  taraf 

(hadya  oluvchi)ga  ashyoni  tekinga  mulk  qilib  beradi 

yoki  berish  majburiyatini  oladi  yoxud  unga  o„ziga 

---

 

385 

yoki uchinchi shaxsga nisbatan mulk huquqi (talabi)ni 

beradi  yo  berish  majburiyatini  oladi  yoxud  uni  o„zi 

yoki  uchinchi  shaxs  oldidagi  mulkiy  majburiyatdan 

ozod qiladi yoinki ozod qilish majburiyatini oladi (FK, 

502-modda). 

Uning  mohiyati  shundaki,  bunda  mulk  tekin 

topshiriladi,  ya‟ni  hadya  qiluvchining  tasarrufida 

bo„lgan  ashyo  hadya  oluvchiga  mol-mulk  qilib 

o„tkaziladi. 

4. 

Renta 

shartnomasi 



  Unga  muvofiq,  bir  taraf  (renta  oluvchi)  ko„chmas 

yoki  ko„char  mol-mulkni  boshqa  tarafga  (renta 

to„lovchiga)  beradi,  renta  to„lovchi  esa  olingan  mol-

mulk  o„rniga  renta  oluvchiga  vaqt-vaqti  bilan 

belgilangan pul summasiga yoki uni ta‟minlash uchun 

boshqa  shaklda  mablag„  berish  tarzida  renta  to„lash 

majburiyatini oladi. 

Renta  shartnomasi  real  xarakterga  ega,  chunki  unga 

muvofiq  renta  to„lovchiga  mulk  o„tkaziladi.  Mulk 

o„tkazilgandan  so„ng  renta  oluvchiga  shartnoma 

bo„yicha  hech qanday  majburiyat  yuklanmaydi, oddiy 

qarz shartnomasi kabi faqat haq-huquq qoladi. Demak, 

renta bir tomonlama shartnomadir. 

5. 

Mulk ijarasi 

shartnomasi 



 

Bunga  binoan  bir  taraf  ijaraga  beruvchi,  ma‟lum 

bir  mulkni  ikkinchi  tarafga  -  ijaraga  oluvchi  haq 

baravariga  vaqtincha  foydalanish  uchun  topshirish 

majburiyatini  oladi.  Ijarachi  shartnoma  muddati 

tugashi bilan ijara mulkini qaytarishga majbur bo„ladi. 

Mulk ijarasi shartnomasi arenda yoki prokat deb ham 

ataladi. 

6. 

Lizing 

shartnomasi 



  Unga  binoan  lizing beruvchi  (ijaraga  beruvchi) bir 

taraf,  lizing  oluvchi  (ijaraga  oluvchi)  ikkinchi 

tarafning  topshirig„iga  binoan,  ishlab  chiqaruvchi 

(sotuvchi)  uchinchi  taraf  bilan  undan  o„z  mablag„i 

hisobiga  lizing  oluvchi  uchun  mol-mulk  sotib  olish 

haqida  kelishish  majburiyatini  oladi.  Lizing  oluvchi 

esa buning  uchun  lizing beruvchiga  lizing  to„lovlarini 

to„lash majburiyatini oladi (FK 587-modda). 

Lizing  beruvchi,  lizing  oluvchi  va  sotuvchi  lizing 

subyektlaridir. 

7. 

Uy-joy ijarasi 

shartnomasi 



  Unga  asosan  bir  taraf  -  ijaraga  beruvchi  ikkinchi 

tarafga  -  ijaraga  oluvchiga  turar  joyni  yashash  uchun 

haq baravariga topshirish majburiyatini oladi.  

8. 

Pudrat 



  Unga  binoan  bir  taraf  (pudrat)  ikkinchi  taraf 

---

 

386 

shartnomasi 

(buyurtmachi)ning  topshirig„iga  binoan  ma‟lum  bir 

ishni  bajarish  va  uning  natijasida  buyurtmachiga 

belgilangan  muddatda  topshirish  majburiyatini  oladi, 

buyurtmachi  esa  ish  natijasida  qabul  qilib  olish  va 

buning  uchun  haq  to„lash  majburiyatini  oladi  (FK, 

631-modda). 

9. 

Topshiriq 

shartnomasi 



  Bunga  asosan  bir  taraf  vakil,  ikkinchi  taraf 

topshiriq  beruvchining  nomidan  va  uning  hisobidan 

muayyan yuridik harakatlarni sodir etish majburiyatini 

oladi.  Vakil  tuzgan  bitim  bo„yicha  huquq  va 

majburiyatlar  bevosita  topshiriq  beruvchida  vujudga 

keladi.  Agar  topshiriqni  bajarganlik  uchun,  qonun 

hujjatlarida  yoki  topshiriq  shartnomasida  nazarda 

tutilgan  bo„lsa,  topshiriq  beruvchi  ishonchli  vakilga 

haq to„lashi shart (FK, 818-modda). 

10. 

Vositachilik 

shartnomasi 



  Bunga  asosan  bir  taraf  (vositachi)  ikkinchi 

tarafning (komitent) topshirig„i bo„yicha o„z nomidan, 

biroq  komitent  hisobidan  bir  yoki  bir  necha  bitimni 

haq  evaziga  tuzish  majburiyatini  oladi.  U  yozma 

ravishda  tuziladi.  Misol  uchun,  fuqarolar  o„zlariga 

tegishli bo„lgan hamda fuqarolik muomalasida bo„lgan 

iste‟mol  qilinadigan  va  iste‟mol  qilinmaydigan 

buyumlar  bilan  vositachilik  shartnomasi  tuzish  orqali 

operatsiyalarni amalga oshiradi.  

11. 

Xo„jalik 

shartnomasi 



  Agar  shartnoma  tuzayotgan  tomonlardan  biri 

ishlab  chiqaruvchi  bo„lsa,  bunday  hujjat  xo„jalik