Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

36-jadval. 

Lizing va prokat o„rtasidagi farqlar 

 

№ 

Baholash 

ko„rsatkichlari 

Munosabat turlari 

Prokat (yollash) 

Lizing 

1 

2 

3 

4 

1 

Ishlab chiqarish 

vositasiga bo„lgan 

munosabat nuqtayi 

nazaridan 



  Foydalanish 



  Foydalanish 



  Egalik qilish 



  Qisman tasarruf qilish 

2 

Prokat obyekti 

nuqtayi nazardan 



  Xodim  



  Mulk  

3 

Resurslarga javobgar 

nuqtayi nazaridan 



 

Ma‟naviy 

va 

qisman moddiy 



  To„la mulkiy javobgar  

4 

Motiv va rag„bat 

nuqtayi nazaridan 



  Birinchi  navbatda 

fiziologik 

ehtiyojni 

qondirish  



  Shaxsiy 

salohiyatini 

ishga  solish,  ijtimoiy  va 

intellektual 

ehtiyojini 

qondirish  

 

5 

Ishlab chiqarilgan 

mahsulot va 

daromadga bo„lgan 

huquq nuqtayi 

nazaridan 

Mahsulot 

va 

daromadga 

korxonaning 

o„zi 

xo„jayinlik qiladi  

 

 



 

Lizing  oluvchi,  ya‟ni 

foydalanuvchi 

ixtiyorida 

bo„ladi 

 

 

6 

Tovar ishlab 

chiqaruvchining 

holati nuqtayi 

nazaridan 



  Yollangan xodim 



  Tadbirkor – mulk egasi 

7 

Bajaradigan 

funksiyasi nuqtayi 

nazaridan 



  Ijrochilik  



  Ijrochilik  



  Boshqaruvchilik,  ya‟ni 

tashabbuskorlik 

---

 

250 

8 

Boshqarish usuli 

nuqtayi nazaridan 



 

Asosan  ma‟muriy 

boshqarish usuli 



 

O„z-o„zini boshqarish 



  Boshqarishning 

iqtisodiy usuli 

9 

Muvofiqlashtirish 

usuli nuqtayi 

nazaridan 



  Mehnat 

shartnomasiga  



  Mulkiy huquq 



  Qarziy huquq 



  Tijoriy huquq munosa-

batlari 

10  Ish haqi darajasi  



  Mehnat 

shartnomasiga binoan 



  Lizing 

oluvchining 

qoldiq daromadiga binoan  

11 

Menejerlar bilan 

munosabat nuqtayi 

nazaridan 



  Iyerarxik, 

yuqoridan 

pastga, 

pastdan yuqoriga 



  Shartnomaviy, 

hamkorlik 

12 

Tashkiliy nuqtayi 

nazardan 



  Yollangan mehnat 



  Mustaqil 

tadbirkorlik 

faoliyati 

 

Shunday qilib, prokat ijara munosabatlarining eng oddiy turi bo„lib, 

bu ijaraga asosan maishiy xizmat ko„rsatish bilan bog„liq tovarlar (nikoh 

liboslari,  muzlatkichlar,  televizorlar,  tikuv  va  yozuv  mashinalari, 

mavsumiy sport anjomlari va h.k.) beriladi. Bu ijara turining xususiyati 

shundaki, aksariyat hollarda muddati belgilanmaydi yoki ijara o„ta qisqa 

muddatli  bo„ladi  yoki  iste‟molchi  undan  xohlagancha  foydalanishi 

mumkin.  

Lizing  esa  ko„p  (30-40  yil)  muddatgacha  bo„lishi  mumkin.  Bu 

turdagi ijaraning xususiyati shundaki, aksariyat hollarda (80-90%) lizing 

muddati  tugagandan  so„ng  mulk  egalari  o„zgaradi,  juda  kam  hollarda 

mulk  egasi  o„zgarmay  qolishi  mumkin.  Lizing  operatsiyasini  amalga 

oshirish chog„ida uchta subyektning ishtirok etishi shartdir: 



 

ishlab chiqaruvchi – lizing beruvchi; 



 

iste‟molchi – lizing oluvchi; 



 

vositachi – lizing sotuvchi.  

Vositachining  asosiy  vazifasi  shundan  iboratki,  u  ishlab  chiqaruv-

chidan  asbob-uskunalarni  sotib  olib,  buyurtmaga  asosan  iste‟molchiga 

ma‟lum  bir  muddatga  ijaraga  beradi.  Shu  bilan  bir  qatorda  vositachi 

moliyalashtirish  ishlarining  barchasini  o„z  zimmasiga  oladi.  Lizing 

davrida vositachi (masalan, bank) iste‟molchidan kelishilgan miqdordagi 

yillik (oylik, kvartallik, yarim yillik) badallarini olib turadi.  

[155].  Lizing  bir  vaqtning  o„zida  ham  moliyalash,  ham  yangi 

texnologiyalarni  xarid  qilish  masalalarni  hal  etishda  o„xshashi  yo„q 

moliyaviy  vositadir.  Shuni  ta‟kidlash  joizki,  lizing  faoliyati  bir  qator 

rivojlangan davlatlarda iqtisodiy taraqqiyotning, kichik va o„rta biznesni 

---

 

251 

qo„llab-quvvatlashning  juda  muhim  va  samarali  shakli  hisoblanadi. 

Lizing  tufayli  ham  lizing  sotuvchi,  ham  lizing  beruvchi,  ham  lizing 

oluvchi,  ya‟ni  lizing  operatsiyasida  qatnashuvchi  har  bir  subyekt 

manfaat topadi. 

Masalan,  ishlab  chiqaruvchi  (sotuvchi)  lizing  operatsiyasi  tufayli 

eng  avvalo  uskuna  va  mashinalarning  oldi-sotdisini  amalga  oshirib, 

sotuv ko„lamini kengaytirishi mumkin (37-jadval).