Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

 

Bank likvidligini boshqarish 

Aktivlarni boshqarish 

Passivlarni boshqarish 

 

Bankning 

oltin qoidasi

 

 

 

Bankning 

majburiyatlari 

miqdori va 

muddati

 

Bankning 

talablari 

miqdori va 

muddati 

 

= 

---

 

131 

Ikkinchidan, agar kreditni to„lash grafigi uchun mijozning kelgusi 

davrda  oladigan  daromadlarning  tushish  grafigi  asos  qilib  olinsa,  u 

holda bank likvidligini rejalashtirish mumkin. 

Demak, bank likvidligiga kredit va investitsiyalarning to„lash mud-

datini  o„zgartirish  orqali  ta‟sir  etish  mumkin.  Amaliyotda  bu  qoida 

investitsiya portfelini pog„onali boshqarishda o„z aksini topadi. 

Passivlarni boshqarish nazariyasi quyidagi qoidalarga asoslanadi: 

Birinchidan,  tijorat  banklarining  likvidligi  muammosini  hal 

qilishga  kapital  bozoridan  pul  mablag„larini  jalb  etish  orqali  erishish 

mumkin. Bu qoida g„arb davlatlari amaliyotida o„z tasdig„ini va amaliy 

qo„llanishini topgan. 

Ikkinchidan,  tijorat  banki  o„z  likvidligini  federal  zaxira  tizimi, 

bank-korrespondent,  yevrovaluta  bozorida  ssudalariga  murojaat  etish 

yo„li bilan ta‟minlanishi mumkin. 

Tijorat  banklari  aktiv  va  passivlarni  boshqarish  nazariyalarini 

amaliyotga  qo„llayotganda  doimo  daromadlilik,  likvidlik  va  to„lovlilik 

o„rtasidagi muvozanatni saqlashlari lozim. 

Bank  passivlarini  boshqarishdan  asosiy  maqsad  –  bankka  daromad 

keltirmaydigan mablag„lar miqdorini qisqartirish va «arzon» mablag„lar 

jalb  qilish  orqali  bank  daromadliligini  yuqori  darajaga  ko„tarishdir. 

Demak, aktivlar va passivlarni boshqarishning muhim vazifasi eng past 

xatar  darajasi  asosida  foiz  tushumlari  bilan  foiz  to„lovlari  o„rtasidagi 

barqaror farqni ta‟minlashdir. 

Nazariy  jihatdan  aktivlar  va  passivlarni  boshqarishni  alohida-alo-

hida  o„rganish  mumkin.  Lekin  amaliyotda  ular  bir-biriga  uzviy  bog„-

langan. Chunki balansning passiv qismidan joy olgan mablag„lar manba-

yini tahlil qilmasdan turib, aktiv operatsiyalarni amalga oshirish mumkin 

emas.  Masalan,  mijozning  kredit  talabnomasini  qondirish  uchun  bank 

o„zining qancha mablag„i mavjud ekanligini, agar zarur bo„lsa, qancha 

miqdorda depozit mablag„i jalb qilishi kerakligini aniqlashi lozim. 

Bank  boshqaruvchisi  aktivlar  va  passivlarni  boshqarish  orqali 

quyidagi vazifalarni amalga oshiradi: 



 

aksionerlar va omonatchilarni himoya qilish; 



 

naqd  pulga  bo„lgan  talabni  qondirish  maqsadida  likvidlikni 

ta‟minlash,  shu bilan bir qatorda, harakatsiz  aktivlarni investitsiyalarga 

yo„naltirish; 



 

daromadlilikni  oshirish  maqsadida  jalb  qilingan  va  kreditga 

berilgan mablag„lar o„rtasidagi foiz stavkalari orasidagi farqni boshqarish; 

---

 

132 



 

tavakkalchilikning  ma‟qul  darajasi  bilan  xorijiy  valutani  ay-

irboshlash operatsiyalaridan daromad olish; 



 

moliyaviy  tavakkalchilikni  qo„llab-quvvatlash  maqsadida  ka-

pitalning yetarlilik darajasini ta‟minlash.  

Buning uchun: 



 

bankning daromadi va xarajati  o„rtasidagi marja spredni orttirish 

va saqlanishini ta‟minlash; 



 

bankning yuqori likvidligini ta‟minlash; 



 

kreditlarning  xatar  darajasi,  qaytishining  ta‟minlanganlik  shakl-

lari va daromadlilik darajasi bo„yicha joylashtirish; 



 

foiz  stavkalarining  o„zgarishini  sezuvchan  aktivlar  bilan  shu 

xususiyatga ega passivlarni teng nisbatini ta‟minlash lozim. 

Shunday qilib, aktivlar va passivlarni boshqarish uchun quyidagilar 

bajariladi: 



 

axborotlarni to„plash; 



 

ularni tahlil qilish; 



 

kredit  siyosati  bo„yicha  qarorlar  qabul  qilish  asosida  bankning 

kelajakdagi rejalarini belgilash. 

[87]. Jahon bank amaliyotida aktivlar va passivlarni boshqarishning 

quyidagi usullari mavjud (25-chizma).