Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

Pulga talab, ming so‘m

Foi

z 

st

av

ka

si

, 

%

 

 

1-grafik. Pulga talabning egri chizig„i. 

 

Ikkinchidan, inflatsiyaga kelsak, u pul miqdorini to„g„ridan-to„g„ri 

oshiradi,  chunki  pul  birligining  qadri  tushib,  xo„jalik  aylanmasi  uchun 

tobora ko„proq pul talab qilinadi. Eng so„nggi pul nazariyalarida boylik 

ortishi bilan uni pul shaklida saqlash ishtiyoqi ham kuchayadi, iqtisodiy 

konyunktura yomonlashsa, aks hodisa yuz berishi qayd etiladi. 

Ko„rib chiqilgan hamma nazariyalarda pul miqdori ishlab chiqarish 

holatiga,  narxga,  pul  aylanmasi  tezligiga  bog„liq  ekanligiga  e‟tibor 

beriladi.  Pul  miqdorining ishlab  chiqarishga  aloqasi  pulning tovar  bilan 

ta‟minlash  zarurligini,  pulning  maxsus  tovarligini  va  shu  jihatdan 

bog„liq  bo„lishini  ko„rsatadi,  uning  aylanishi  ishlab  chiqarishdagi 

---

 

67 

omillar – resurslar va shuningdek, yaratilgan tovar – xizmatlar harakatini 

bildiradi. 

Markaziy  bank  pulga  bo„lgan  talabni  aniqlashda  quyidagi  asosiy 

ko„rsatkichlarga amal qiladi: 

–  bazaviy  davrning  narxlarida  yalpi  ichki  mahsulotning  taxmin 

qilinayotgan o„sishi; 

– rejalashtirilayotgan davrda pul aylanishining taxminiy tezligi; 

–  taxmin  qilinayotgan  davrda  narxlar  o„sishining  yo„l  qo„yilishi 

mumkin bo„lgan eng yuqori darajasi. 

Iqtisodiy  faollikning  yuqori  darajasi  yalpi  ichki  mahsulot  hajmi 

orqali  taxminan  ifodalanishi  mumkin.  Potensial  YaIM  umumiy  ishlab 

chiqarish  imkoniyatiga  beriladigan bahoni aks  ettirishi kerak. Markaziy 

bank  mutaxassislari  ushbu  ko„rsatkichni  hisoblab  chiqish  chog„ida 

Kobba-Duglas  shaklidagi  ishlab  chiqarish  funksiyalaridan,  uzoq  mud-

datga doir ma‟lumotlar asosida regression modellardan foydalanadi. 

Kelgusi  yilda  kutiladigan  narxlar  o„sishini  Markaziy  bank  narxlar 

dinamikasining  avvalgi  holati  (trendi)ni  hisobga  olgan  holda  me‟yor 

sifatida  qabul  qiladilar.  Muomala  tezligi  ham  ushbu  ko„rsatkichning 

avvalgi  holati  asosida  statistika  usullarini  qo„llash  yordamida  belgi-

lanadi. 

Pulga  bo„lgan  talabni  empirik  baholash  oldingi  davrlarda  mavjud 

bo„lgan  pul  bilan  YaIM,  inflatsiya,  foiz  stavkalari  va  boshqa  omillar 

o„rtasidagi  nisbatlar  statistikasiga  asoslanishi  mumkin.  Bunda,  odatda 

ular o„rtasidagi aloqaning mustahkamligini baholash imkonini beradigan 

korrelatsion-regression modellardan foydalaniladi. 

Pul  taklifi  Markaziy  bank  tomonidan  quyidagi  chizmada  bosh-

qariladi (16-chizma).