Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

[233].  Amaliy    risk  darajasini  aniqlash  uchun  tijorat  banklari 

yuqoridagi  har  bir  omilni  skoring  tizimi  bo„yicha  tegishli  ballar  bilan 

baholaydi (49-jadval). 

 

49-jadval. 

Amaliy tavakkalchilik (risk) mezonlari 

 

№ 

Amaliy tavakkalchilik mezonlari 

Ballar 

1 

2 

3 

I. 

Molni yetkazib beruvchilar soni 

 

 



  Uch kishidan ko„p 

10 

 



  Ikki kishi  

5 

 



  Bir kishi 

1 

II. 

Molni yetkazib beruvchilarning ishonchliligi 

 

 



  Barcha yetkazib beruvchilar a‟lo obro„ga ega 

5 

 



  Ko„pchilik  yetkazib  beruvchilar  amaliy  hamkor  sifatida 

ishonchli 

 

3 

 



  Yetkazib beruvchilarning asosiy qismi ishonchli 

0 

III.  Yukni tashish 

 

 



  Shahar  doirasidagina  sug„urta  polisi  mavjud,  tashish  turi 

tovarga mos 

 

10 

 



  Yetkazib  beruvchi  iste‟molchidan  uzoq,  sug„urta  polisi 

bor, tashish turi tovarga mos 

 

8 

 



  Yetkazib  beruvchi  iste‟molchidan  uzoq,  tashish  natijasida 

tovarning biror qismi yo„qotilishi va sifati pasayishi mumkin, 

sug„urta polisi bor 

6 

 



  Yetkazib beruvchi shahar doirasida, tashish turi yukka mos 

emas, sug„urta polisi yo„q va h.k. 

 

4 

IV.  Tovarni omborga joylash 

 

 



  Qarz oluvchi o„zining xususiy omboriga ega  

5 

 



  Qarz oluvchi omborni ijaraga olgan 

3 

 



  Qarz  oluvchi  omborga  muhtoj,  ammo  amaliy  riskni 

baholash chog„ida u ombor yo„q. 

 

0 

 

Har  bir  mezon  bo„yicha  ballar  qo„yiladi  va  jamlanadi.  Jamlangan 

ball  qancha  yuqori bo„lsa,  tavakkalchilik  xavfi  shuncha  kam bo„ladi  va 

ko„zlangan samaraga erishish uchun kelishuvni amalga oshirish ehtimoli 

oshadi.  Bu  esa  qarz  oluvchining  o„z  qarz  majburiyatlarini  o„z  vaqtida 

uzish imkonini beradi. 

[234].  Kichik  korxonalarning  kreditga  layoqatlilik  darajasi  ham 

xuddi o„rta va yirik korxonalarning kreditga layoqatliligini baholashdek 

baholanadi.  

---

 

370 

Bu yerda ham: 



 

kreditga layoqatlilikning moliyaviy koeffitsiyentlarini hisoblash; 



 

pul oqimining tahlili; 



 

amaliy tavakkalchilikni baholash amalga oshiriladi. 

Ammo  kichik  korxonalarda  hisob-kitob  holatining  sustligi  bank 

tomonidan  moliyaviy  koeffitsiyentlarni  hisoblash  va  pul  oqimini  tahlil 

qilish  usulini  qiyinlashtiradi.  Kichik  korxonalarda  aksariyat  hollarda 

litsenziyaga  ega  bo„lgan  buxgalterlar  kam  uchraydi.  Bundan  tashqari, 

bankning  bu  mijozlarni  audit  qilish  uchun  sarflashi  zarur  bo„lgan 

xarajatlarga  mablag„  ajratish  imkoniyati  yo„q.  Shu  sababli  bu  toifadagi 

qarz oluvchilarni hisoboti auditorlik tasdig„ini ololmaydi. 

Bunday  xususiyatlar  kichik  korxonalarning  kreditga  layoqatliligini 

baholashda  yuqoridagi  an‟anaviy  baholash  usullari  (moliyaviy  hisobot) 

ga  asoslanish  emas,  balki  mazkur  bank  xodimlari  tomonidan  o„z 

mijozlari biznesini chuqur  o„rganishga asoslanadi. Bu esa bankning  o„z 

mijozlari bilan doimiy uchrashib turishlarini, ularning korxonalari bilan 

mustahkam aloqani o„rnatishini taqozo etadi. 

Kichik  korxona  rahbari  bilan  yakkama-yakka  suhbat  asosida  uning 

kreditga bo„lgan ehtiyoji, maqsadi, manbayi va uning qaytarish muddati 

aniqlab  olinadi.  Shu  jarayonda  mijoz  kreditlanayotgan  g„amlamasining 

muayyan  muddatga  borib  kamayishini,  kreditlanayotgan  xarajatlar  esa 

sotiladigan mahsulot tannarxiga to„la o„tkazilishini isbotlay olishi lozim. 

Kichik  korxonalarning  o„ziga  xos  yana  bir  xususiyati  shundaki,  u 

yerda  rahbar  va  ularning  a‟zolari  bitta  oiladan  yoki  qarindosh-

urug„lardan  iborat  bo„ladi.  Shu  sababli  bank  kapitali  bank  egasining 

shaxsiy  kapitali  bilan  korxona  kapitalidan  shakllanadi.  Bu  xususiyat 

tufayli  chet  davlatlarda  (xususan,  AQShda):  qarzni uzish korxona  egasi 

tomonidan,  aynan  uning  mablag„i  bilan  kafolatlanadi.  Bunda  ham 

mijozning  kreditga  layoqatliligini  baholashda  korxonaning  moliyaviy 

holati  inobatga  olinadi.  Moliyaviy  holat  shaxsiy  moliyaviy  hisobot 

asosida aniqlanadi. 

Shaxsiy  moliyaviy  hisobot  shakli  jismoniy  shaxsning  aktiv  va 

passividan tashkil topadi. Bunda joylashtirilgan aktivlar va ta‟minlangan 

passivlar alohida ajratiladi.