Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

To„lov  topshiriqnomasi  –  tijorat  bankining  o„z  mijozi  talabiga 

binoan uning mablag„i hisobidan to„lanishi zarur bo„lgan summani olishi 

shart  bo„lgan  xorijiy  korxonaga  (benefitsiarga)  mablag„ni  pochta  yoki 

telegraf  yo„li  bilan  o„tkazib  qo„yish  to„g„risidagi  boshqa  mamlakatdagi 

bank korrespondentga bergan buyrug„i hisoblanadi.  

Valuta  olishning  eng  tez  va  ishonchli  vositasi  –  telegraf  o„tkaz-

masidir.  Bank  korrespondentlar  tomonidan  maxsus  kodning  qo„lla-

nilishi  valuta  mablag„lari  bo„yicha  zarar  keltirish  va  o„z  mijozlariga 

---

 

271 

mablag„larni  o„tkazishda  bank  tomonidan  xatolarga  yo„l  qo„yishdan 

saqlaydi.  O„tkazmada  bank  ikki  operatsiyani  bir  vaqtning  o„zida 

bajaradi: 



 

 milliy valuta hisobiga mijozga xorijiy valuta sotadi; 



 

 xorijiy valutani chet elga o„tkazib beradi. 

Bank  o„tkazmalari  orqali  hisob-kitoblarda  eksportchilar  import-

chilarga yetkazib berilgan tovarlar, bajarilgan ishlar, da‟volar va  o„zaro 

boshqa  hisob-kitoblar  uchun  hisobvarag„i  va  boshqa  hujjatlar  yubo-

radilar.  Bu  hujjatlar  asosida  tovarlar  va  xizmatlar  haqini  to„laydiganlar 

o„z  banklariga  eksportchi  yoki  kreditorlar  hisobiga  pul  o„tkazish 

to„g„risida to„lov topshiriqnomalarini yuboradilar. 

Shunday  qilib,  xalqaro  hisob-kitoblar  deganda  biz  talablar  va 

majburiyatlar  bo„yicha  to„lovlarni  mamlakatlararo  muvofiqlashtirish 

tizimini  tushunamiz.  Xalqaro  hisob-kitoblar  tijorat  bank  –  korrespon-

dentlari  orqali  o„tkazma,  cheklar,  veksellar,  o„zaro  talab  va  majbu-

riyatlarni  tenglashtirib  voz  kechish  yo„li  bilan  naqd  valutasiz  amalga 

oshiriladi.  

Garchi xalqaro hisob-kitoblar shakllarining ba‟zilarining o„tkazilish 

yo„llari  ichki  hisob-kitoblarga  o„xshash  bo„lsa-da,  ammo  ulardagi 

o„tkazish  yo„llarida  o„ziga  xos  xususiyatlar  mavjud.  Bu  xususiyatlarni 

quyidagicha ta‟riflash mumkin. 

Birinchidan, odatda ular hujjat tarzida, ya‟ni moliya (chek, veksel) 

va  tijorat  (konosament,  nakladnoy)  hujjatlar  yordamida  amalga  oshi-

riladi. 

 Ikkinchidan,  xalqaro  hisob-kitoblar  unifikatsiyalashgan  (bir 

shaklga keltirilgan). Bunday shaklda hisob-kitoblarni amalga oshirishda 

ko„pchilik  mamlakatlar  banklari,  shu  jumladan  MDH,  veksel  va  chek 

konvensiyalariga  amal  qilishadi  (Jenevada  1930  va  1931-yillarda  qabul 

qilingan  va  Parij  xalqaro  savdo  palatasi  e‟lon  qilgan  «hujjatli  akkre-

ditivlar  bo„yicha  unifikatsiyalashgan  qoidalar»ga  muvofiq  xalqaro 

miqyosda hisob-kitob operatsiyalari olib boriladi). Bu hujjatlarga tashqi 

savdo  aloqalarida  bankka  akkreditiv  to„g„risida  buyruq  berilganda  va 

inkasso topshiriqnomalari berilganda murojaat etish lozim bo„ladi.