Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

qayd qilib uning tartib raqamini xabar qiladi. Shu paytdan boshlab tijo-

rat banki yuridik shaxs maqomini oladi. 

Tijorat  banklariga  berilgan  litsenziya  shartlarining  bajarilishi  Mar-

kaziy bank tomonidan nazorat qilib boriladi. Shu maqsadda bank tomo-

nidan  xorijiy  valutada  amalga  oshirilgan  operatsiyalar  taftish  qilinadi, 

tematik jihatdan tekshiriladi. 

Markaziy  bank  quyidagi  hollarda  bank  operatsiyalarini  amalga 

oshirish uchun berilgan litsenziyasini qaytarib olishi mumkin: 



  bankni ro„yxatga olish uchun zarur b o„lgan hujjatlar topshirilmaganligi; 



 

ta‟sis hujjatlarning qonun hujjatlariga nomuvofiqligi; 



  bir yoki bir necha muassisning moliyaviy ahvolining qoniqarsizligi; 



  bankni  ro„yxatga  olish  paytigacha  eng  kam  ustav  kapitalining  to„plan-

maganligi; 



  bank  rahbari  va  bosh  buxgalter  lavozimlariga  nomzodlarning  bu  kasbga 

nomuvofiqligi. 

---

 

106 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[73].  O„zbekiston  Respublikasida  bank  tizimining  barqaror  amal 

qilish sharoitlarini ta‟minlash maqsadida, Markaziy bank o„zining 1997-

yil  22  avgustdagi  «Tijorat  banklari  faoliyatini  tartibga  solish qoidalari» 

(MB  10-sonli  yo„riqnoma)ga  muvofiq  quyidagi  iqtisodiy  me‟yorlarni 

joriy etgan: 



 

yangi  tuzilgan  va  amal  qilayotgan  banklar  uchun  ustav 

(aksionerlik) kapitalining eng kam miqdori; 



 

bank  kapitalining  yetarlilik  (adekvatlilik)  koeffitsiyenti  (kamida 

0,08); 



 

bank  kapitali  va  uning  majburiyatlari  nisbati  koeffitsiyenti 

(kamida 0,05); 



 

bank likvidligi ko„rsatkichlari; 



 

lahzalik – kamida 0,25 



 

joriy – kamida 0,30 



 

qisqa muddatli – eng yuqori. 



 

bitta qarz oluvchiga riskning eng yuqori darajasi (0,25); 



 

barcha  yirik  kreditlar  uchun  riskning  eng  yuqori  darajasi  (uch 

martadan ko„p bo„lmagan); 



 

bitta  omonat  kreditorga  riskning  eng  yuqori  darajasi  (aksioner 

kapitalining 15 foizidan ko„p bo„lmagan miqdorda); 



 

qimmatli  qog„ozlar  bilan  operatsiyalarda  bankning  o„z  mablag„-

laridan foydalanish (eng yuqori 0,15). 

Shuni ta‟kidlash kerakki, Tijorat banklar Markaziy bank tomonidan 

belgilanadigan iqtisodiy normativlarga rioya etishlari shart. Banklar  o„z 

kapitali va likvid resurslarini yetarli darajada saqlab turishlari, aktivlarni 

tasniflash  asosida  shubhali  va  harakatsiz  aktivlarga  qarshi  zaxiralarni 



  bank to„lovga qobiliyatsiz bo„lib qolganda; 



  litsenziya  berishga  asos  bo„lgan  ma‟lumotlarning  noto„g„riligi  aniq-

langanda; 



  bank  o„z  omonatchilari  va  boshqa  kreditorlar  oldidagi  majburiyatlarini  ba-

jarishga qodir bo„lmaganida; 



  hisobot ma‟lumotlari muntazam ravishda buzib ko„rsatilganda; 



   qonun  hujjatlariga  va  litsenziya  shartlariga  zid  keladigan  bank  ope-

ratsiyalari amalga oshirilganda; 



  monopoliyaga qarshi qoidalar buzilganda; 



  O„zbekiston Respublikasida o„z sho„‟ba bankini tashkil etgan chet el ban-

kidan litsenziya qaytarib olinganda. 

---

 

107 

tashkil  etishlari  shart,  shuningdek,  zarar  ko„rish  xavfini  kamaytirish 

maqsadida o„z aktivlari diversifikatsiyalanishlarini ta‟minlashlari lozim. 

Banklar: 



 

amalga oshirilgan investitsiyalarning turlari yoki shakllariga; 



 

ko„chmas mulk va boshqa mol-mulk sotib olish hamda unga ega-

lik qilishga; 



 

boshqa  yuridik  shaxslarning  ustav  fondlarida  qatnashishga  doir 

shartlarga rioya etishlari lozim. 

Banklar: 



 

kapitalni  taqsimlash  natijasida  o„z  kapitali  talab  qilinadigan  eng 

kam miqdordan ham kamayib ketadigan bo„lsa, kapitalni taqsimlashga; 



 

aksiyalar  shaklidagi  o„z  qimmatli  qog„ozlari  bilan  kafolatlangan 

kredit berishga; 



 

oldindan  Markaziy  bankning  roziligini  olmay  turib,  o„z  aksiya-

larini sotib olishga haqli emaslar. 

Iqtisodiy  me‟yorlarning  kutilayotgan  o„zgarishlari  to„g„risida 

Markaziy bank bir oydan kechikmasdan e‟lon qiladi. 

[74].  O„zbekiston  Respublikasi  Markaziy  banki  tijorat  banklari  fao-

liyati ustidan nazorat organi sifatida, ular tomonidan bank qonunchiligi va 

me‟yoriy  hujjatlar  buzilgan  taqdirda,  xususan,  «Markaziy  bank  to„g„ri-

sida»gi, shuningdek, «Banklar va bank faoliyati to„g„risida»gi qonunlarga 

muvofiq jarima sanksiyalari va boshqa jazo choralarini qo„llashi mumkin. 

«Markaziy  bank  tomonidan  tijorat  banklariga  bank  faoliyatini  tartibga 

soluvchi,  bank  qonunchiligi  va  me‟yoriy  hujjatlarni  buzganligi  uchun 

qo„llaniladigan  choralar  va  sanksiyalar  to„g„risidagi  Nizom»ga  muvofiq 

(1997-yil  25  yanvardagi  74-sonli  yo„riqnoma),  Markaziy  bank  majburiy 

zaxira  talablari  va  belgilangan  iqtisodiy  me‟yorlar  buzilganligi  uchun 

majburiy  zaxira  jamg„armalarini  shakllantirishdagi  qo„yilmagan  mablag„-

lar  summasining  qayta  moliyalashtirish  stavkasidan ikki  baravar  oshmay-

digan miqdorda jarima solishi mumkin. Bir necha marta qoida buzilishlari 

ro„y berganda esa: 



 

bunday  banklarga  Markaziy  bank  tomonidan  qayta  moliyalash 

kreditlarini berishni to„xtatish; 



 

kredit  resurslari  auksionida  bu  banklarning  ishtirok  etishini  man 

etish; 



 

belgilangan  iqtisodiy  me‟yorlar  banklar  va  ularning  filiallari 

tomonidan  buzilganda  har  buzilgan  normativ  uchun  ustav  kapitalining 

minimal  miqdorini  0,1  %  gacha  jarima  solish  (ammo  buzilgan  nor-

---

 

108 

mativlarning  barchasi  bo„yicha  jarima  ustav  kapitalining  minimal  miq-

dorining 1 foizdan oshmasligi lozim); 



 

ssudalar  bo„yicha  zaxira  jamg„armalarini  shakllantirish  bo„yicha 

normativlarga  banklar  tomonidan  uch  martadan  ortiq  hollarda  yoki 

normativ  12  oy  davomida  bajarilmagan  taqdirda  Markaziy  bank  bank 

faoliyatini yuritish bo„yicha litsenziyani olib qo„yishi mumkin; 



 

bank  muddati  o„tgan  qarzdorlik  kredit  qo„yilmalarining  umumiy 

summasini  5  foizidan  oshgan  taqdirda,  uning  kelgusida  qarzi  o„sib 

borsa,  Markaziy  bank  bank  faoliyatini  yuritish  bo„yicha  litsenziyani 

tortib olish huquqiga ega; 



 

tijorat  banklari  qayta  moliyalash  kreditlarini  o„z  muddatlarida 

qaytarmasa, unda bu qarzlar bo„yicha foizlar amaldagi qayta moliyalash 

stavkalari, ikki barobari miqdorida undiriladi; 



 

Markaziy  bankning  markazlashgan  kreditlari  o„z  vaqtida  qaytaril-

maganda,  ular  muddatidan  oldin  yoki  qisman  qaytarilganda,  xo„jalik  yu-

rituvchi  subyektlardan  har  bir  muddati  o„tgan  kun  uchun  amaldagi  qayta 

moliyalash stavkalarini ikki barobari miqdorida undiriladi. 

Shuningdek, quyidagi qoida buzilishlar bo„yicha jarima sanksiyalari 

qo„llaniladi: 

to„lov intizomini buzganligi uchun sanksiyalar; 

valuta 

operatsiyalarini 

yuritish 

tartibini 

buzganligi 

uchun 

sanksiyalar; 

kassa operatsiyalarini yuritish tartibini buzganlik uchun sanksiyalar; 

qimmatli  qog„ozlar  bilan  operatsiyalar  yuritish  tartibini tartibga  so-

luvchi qonunchilik va me‟yoriy hujjatlarni buzganligi uchun qo„llanadi-

gan choralar; 

bankda hisob raqamini ochish, shuningdek, statistik hisobot tartibini 

buzganligi uchun sanksiyalar va boshqa sanksiyalar. 

[75].  O„zbekiston  Respublikasi  Markaziy  bank  boshqaruvi  raisi 

tomonidan  1998-yil  9-noyabrda  tasdiqlangan  240-sonli  «Banklarni 

tugatish  to„g„risidagi  Nizom»ga  muvofiq  banklarni  tugatish  uchun  qu-

yidagilar asos bo„ladi:  



 

bank operatsiyalarini amalga oshirish uchun berilgan litsenziyani 

Markaziy bank tomonidan qaytarib olinishi; 



 

bankni ixtiyoriy tugatish to„g„risidagi aksionerlar yoki ta‟sischilar 

umumiy yig„ilishining qarori; 



 

yagona ta‟sischisi davlat bo„lgan banklar uchun hukumat qarori; 



 

sud qarori bo„yicha bank bankrot deb e‟lon qilinganida. 

---

 

109