Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

Yillik  foiz  stavkasi  bir  yil  uchun  to„langan  yalpi  to„lovlarning 

kredit  summasiga  bo„lgan  nisbatini  ifodalaydi.  Bu  stavka  jismoniy 

shaxslarga eng qulay kreditlarni tanlashga yordam beradi.  

Oddiy  foiz  stavkasi  eng  avvalo  qisqa  muddatli  kreditlar  uchun 

qo„llaniladi.  Bunda  har  chorakda  yoki  boshqa  muddat  uchun  bir  marta 

shartnomaga  binoan  kreditorga  foiz  to„lanadi.  Bu  usulda  qarzdorning 

to„laydigan umumiy to„lov summasi quyidagicha aniqlanadi: 

 

S = P(1 + ni) 

 

Bu yerda: 

S  –  boshlang„ich  qarzni  hisobga  olgan  holda  kredit  uchun 

to„lanadigan to„lov summasi; 

P – boshlang„ich qarz; 

i – foiz stavkasi; 

n  –  ssudaning  davomiyligi  (yil  yoki  ssudadan  foydalanish 

kunlarining qo„llaniladigan bazaga nisbati: 360 yoki 365 kun). 

Oddiy  foiz  stavkasining  xususiyati  shundaki,  mijoz  kreditni 

bosqichma-bosqich  to„lashi  natijasida  foiz  stavkasi  qolgan  qarz 

hisobidan olinadi. 

Masalan,  mijoz  2000  $  hajmida  kredit  olgan  va  uni  bosqichma-

bosqich  har  chorakda  bir  marta  500  $  dan  to„lash  to„g„risida 

shartnomada  kelishilgan  bo„lsin.  Har  bir  chorakda  foiz  to„lovi 

quyidagicha bo„ladi: 

I chorak = foiz to„lovi = 2000 · 0,12 · 0,25 = 60 $ 

II chorak = foiz to„lovi = 1500 · 0,12 · 0,25 = 45 $ 

---

 

458 

III chorak = foiz to„lovi = 1000 · 0,12 · 0,25 = 30 $  

IV chorak = foiz to„lovi = 500 · 0,12 · 0,25 = 15 $ 

Jami  1  yillik  foiz  to„lovi  150  $  ni  tashkil  qiladi.  Har  chorakda 

to„lanishi lozim bo„lgan to„lovlar: 

I chorak = 500 + 60 = 560 $ 

II chorak = 500 + 45 = 545 $ 

III chorak = 500 + 30 = 530 $  

IV chorak = 500 + 15 = 515 $ 

Jami yillik to„lov 2150 $ teng. 

Ushbu  ko„rsatkichlardan  shunday  xulosaga  kelish  mumkinki, 

kreditga  oddiy  foiz  stavkasi  o„rnatilganda  to„lov  muddati  yaqinlashgan 

sari mijozning mablag„i tejaladi. 

[294]. Diskont inglizcha «discount» so„zidan olingan bo„lib, hisob-

lamoq ma‟nosini beradi. U uch xil ma‟noda qo„llanilishi mumkin: 



 

banklar tomonidan qimmatli qog„ozni muddatidan ilgari qaytarib 

sotib olish (aksiya hisobi); 



 

qimmatli  qog„ozni  qayta  sotib  olgani  uchun  bank  undiradigan 

foiz; 



 

tovar narxi (masalan, sifatli standartga to„g„ri kelmaganda), birja 

va valuta bitimlarida valuta narxidan chegirma (tashlama). 

Kreditga  o„rnatiladigan  diskont  foiz  stavkasining  xususiyati 

shundaki,  bu  usulda  foiz  oldindan  to„lanishi  ko„zda  tutiladi.  Ya‟ni 

to„lanadigan foiz miqdori oldindan hisoblanadi va kredit berilayotganda 

ushbu  miqdor  (summa)  ushlab  qolinadi.  Aniqrog„i,  kredit  shu  summa 

hisobiga kam beriladi. 

Masalan, mijoz 2000 $ kredit olmoqchi. Foiz stavkasi 12 %. 2000 $ 

kredit  uchun  to„lanadigan  240  $  miqdordagi  foiz  to„lovi  kreditning 

asosiy  hajmidan  chegirib  tashlanadi  va  mijozga  1760  $  kredit  beriladi. 

Ammo mijoz kreditni qaytarayotganda 2000 $ qaytarishi lozim.