Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

operatsiyalari  deb  ataladi.  Xalqaro  savdo,  xalqaro  kredit  va  xizmatlar 

bo„yicha hisoblashishlarda yagona to„lov vositasiga ega bo„lish zarurligi 

valuta operatsiyalarni amalga oshirishni zarur qilib qo„yadi. 

Turli  xil  valuta  operatsiyalari  yig„indisi  jahon  ssuda  kapitali 

bozorining asosiy qismlaridan biri bo„lgan valuta bozorini

1)

 hosil qiladi. 

Valuta  bozorida  xorijiy  valutaga  talab  va  taklif  vujudga  keladi.  Taklif 

sotilgan  tovar  va  xizmatlar  uchun  daromad  olgan  eksportyordan,  talab 

esa  sotib  olingan  tovar  va  xizmatlarni  to„lash  uchun  xorijiy  valutaga 

muhtoj  importyorlardan  kelib  chiqadi.  Valuta  operatsiyalari  asosini 

tovarlar  va  xizmatlar,  kapital  va  kreditlarning  xalqaro  harakati  tashkil 

etadi. 

Valuta  bozorida  operatsiyalarni  alohida  olingan  tijorat  banklari, 

kompaniyalar  va  jismoniy  shaxslar  amalga  oshiradi.  Valuta  operatsiya-

larining  ko„pchiligi  birjadan  tashqaridagi  bozorlarda  tijorat  banklari 

                     

1)

 Valuta bozori – chet el valutasiga talabning uning taklifi bilan o‟zaro ta‟sirlashish tizimi. 

---

 

270 

orqali  amalga  oshiriladi.  Banklar  bir-biri  bilan  (bevosita  yoki  brokerlar 

orqali)  mijozlar  bilan  valuta  operatsiyalarini  xalqaro  banklararo  valuta 

bozorida  va  birjalarda  olib  boradi.  Valuta  shartnomalarining  asosiy 

qismi  xalqaro  banklararo  valuta  bozorida  tijorat  banklari  o„rtasida 

imzolanadi. 

Xo„jalik  hayotining  baynalmilallashuvi  natijasida  yirik  xalqaro 

valuta bozorlari London, Parij, Nyu-York, Frankfurt-Mayn, shuningdek, 

Tokio,  Singapur,  Gonkong,  Bahraynda  muvaffaqiyat  bilan  faoliyat  olib 

bormoqda. 

Bankning  valuta  bozoridagi  faolligi  bankning  yirikligiga,  uning 

obro„siga,  xorijiy  bo„limlari  va  filiallari  tarmoqlarining  rivojlanganlik 

darajasiga, zamonaviy kompyuterlar bilan ta‟minlanganligiga, telefon va 

telegraf  aloqalarining  rivojlanganligiga  bog„liq.  Valuta  operatsiyala-

rining  asosiy  qismi  yirik  tijorat  banklariga  to„g„ri  keladi.  Ular  nafaqat 

valuta  sotadi  va  sotib  oladi,  xalqaro  hisob-kitoblarni  bajaradi,  balki 

xorijiy valuta zaxiralarini saqlaydi va valuta kurslarini aniqlaydi. Boshqa 

banklar  ularga  kotirovka  yuzasidan  murojaat  qiladi  va  o„z  mijozlari 

uchun valutani sotib oladi. 

Valuta operatsiyalari xorijiy valutada ifodalangan naqd pulsiz to„lov 

vositalari:  bank  depozitlari,  cheklar,  veksellar,  o„tkazmalar  hisobiga 

amalga  oshiriladi.  Naqd  xorijiy  valutasi  hisobiga  amalga  oshirilgan 

operatsiyalar hajmi ancha kichik bo„ladi. 

[166]. Tijorat banklarining xalqaro hisob-kitob operatsiyalarida turli 

xil hisob shakllari qo„llanilishi mumkin. Bular qatorida bank buyrug„iga 

binoan: 



 

pul o„tkazish (o„tkazma turi, to„lov topshiriqnomasi); 



 

bank cheki; 



 

bank vekseli; 



 

akkreditiv; 



 

inkasso shakllari qo„llanilishi mumkin.