Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

Adabiyotlar ruyxati: 14, 17, 19, 21, 40 
 
39

---

 
1.  Kompyuterlar va axborot texnologiyalarining dasturiy ta’minoti va 
uning asosiy turlari. 
Programmalarning turli xillari mavjud bo`lib, ularning har biri ma’lum bir 
ishni bajarishga mo`ljallangan. Lekin insonlarga o`xshab, EHM lar xam qandaydir 
ko`rsatmalarga yoki programmaviy ta’minotga muhtoj bo`ladi, chunki busiz 
ularning ishini, ichki va tashqi xotiralar bilan ishlashni, qo`shimcha qurilmalarga 
murojaat qilishni, foydalanuvchilar bilan muloqotni  va kompyuter tarkibiy 
qismlarining bir maromda ishlashini ta’minlash mumkin emas. Bu muammolarni 
xal qilish uchun qanday turdagi programmalar ishlatilishi mumkin deb o`ylaysiz? 
Kompter xotirasida juda katta miqdordagi qo`shimcha joy egallaydigan ushbu 
programmalarsiz u bilan samarador ishlashni amalga oshirish mumkinmi yoki 
yo`qmi? Agarda shunday turdagi programmalar mavjud bo`lmasa kompyuter bilan 
muloqot qanday ravishda o`zgaradi? Bunday turdagi programmalarni qanday 
asosiy guruhlarga ajratgan bo`lar edingiz?  
EHMdan foydalanish samaradorligini oshirishga, uni ishlatishni 
yengillatishga va foydalanuvchilar dasturlarini tayyorlashni osonlashtirishga 
mo`ljallangan programma vositalari kompleksiga programma ta’minoti sistemasi 
(PTS) deb yuritiladi. EHMning PTS o`z ichiga turli xil programmalar to`plamini 
oladi (3.1 rasm). Programmalashni avtomatlashtirish sistemasi (PAS) 
foydalanuvchilar programmalarini yaratish jarayonini yengillashtirish va 
avtomatlashtirishga mo`ljallangan bo`lib PTS ning bir qismi hisoblanadi. 
Rivojlangan PASlar programmalashtirish tillari, translyatorlar va sozlash 
programmalarini o`z ichiga oladi. Sozlash programmalari tuzilgan programmalar 
ishining to`g`riligini tekshirish va xatolarni topish uchun ishlatiladi. 
EHMda masalalarni yechish jarayonini ta’minlash va uni osonlashtirish 
uchun operatsion sistema deb ataluvchi programmalar kompleksi ishlatilib, u 
boshqaruvchi va qayta ishlovchi programmalar guruxidan iborat. 
Boshqaruvchi programmalar EHM qurilmalari ishini boshqaradi, ya’ni 
EHM qurilmalari ishini, kiritish, tayyorlash va boshqa programmalarning 
bajarilishini tashkil  qiladi va boshqaradi. 
Qayta ishlovchi programmalar ma’lumotni qayta ishlash bilan bog`liq yangi 
programmalarni EHMda ishga tushirib, masalalarni yechishga va boshlang`ich 
ma’lumotlarni tayyorlash ishlarini bajarishga xizmat qiladi.  
Texnik xizmat qilish programmalari EHM ning profilaktika ishlarida, 
diagnostika masalalarini yechishda va undagi nosozliklarni aniqlashda hamda 
boshqa maqsadlarda ishlatiladi. 
Amaliy programma paketlari tarkibiga insonning kundalik amaliy 
faoliyatida vujudga keladigan ilmiy, texnik, moliyaviy va turli-tuman iqtisodiy 
masalalarni yechishga mo`ljallangan, operatsion sistema imkoniyatlarini va 
funktsiyasini kengaytirishga hamda boshqa bir qancha konkret maqsadlarga 
mo`ljallangan programmalar kompleksi kiradi. 
 
 
 
40

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
EHMning programma ta’minoti sistemasi (PTS) 
 
Operatsion sistema(OS) 
Dasturlashni 
avtomatlashtirish 
sistemalari 
Texnik xizmat o`ilish 
programmalari 
Amaliy 
programma 
paketlari (APP) 
Boshqaruvchi 
programmalar 
Qayta ishlovchi 
programmalar