Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

                                    Xeshni shakllantirish sxemasi. 
 
Xesh-qiymat h(M) - xabar M ning daydjesti, ya’ni ixtiyoriy uzunlikdagi asosiy 
xabar  Mning xichlantirilgan ikkilik ifodasi. Xeshlash funktsiyasi o’lchami 
megabayt va undan katta bo’lgan imzo chekiluvchi hujjat Mni 128 va undan katta 
bitga (xususan, 128 yoki 256 bit) zichlashtirishga imkon beradi. Ta’kidlash 
lozimki, xesh-funktsiya h(M) qiymatining hujjat Mga bog`liqligi murakkab va 
hujjat Mning o’zini tiklashga imkon bermaydi. 
     Xeshlash funktsiyasi quyidagi xususiyatlarga eta bo`lishi lozim: 
1. Xesh-funktsiya ixtiyoriy ulchamli argumentga kullanishi mumkin. 
2. Xesh-funktsiya chiqish yulining qiymati belgilangan ulchamga ega. 
3. Xesh-funktsiya  h(x) ni ixtiyoriy x
1
 uchun etarlicha oson hisoblanadi. Xesh-
funktsiyani hisoblash tezligi shunday bo`lishi kerakki, xesh-funktsiya 
ishlatilganida elektron raqamli imzoni tuzish va tekshirish tezligi xabarning 
o`zidan foydalanilganiga qaraganda anchagina katta bo’lsin. 
4. Xesh-funktsiya matn M  dagi orasiga quyishlar (vstavki), chiqarib tashlashlar 
(vibrosi), joyini o’zgartirishlar va h. kabi o’zgarishlarga sezgir bo’lishi lozim. 
5. Xesh-funktsiya qaytarilmaslik xususiyatiga ega bo’lishi lozim. 
6. Ikkita turli hujjatlar (ularning o`zunligiga bog’liq bo’lmagan holda) xesh-
funktsiyalari qiymatlarining mos kelishi ehtimolligi juda kichkina bo’lishi shart, 
ya’ni hisoblash nuqtai nazaridan h(x')=h(x) bo`ladigan x'≠  x ni topish mumkin 
emas. 
Ikkita turli xabarni bitta tugunchaga (svertka) zichlashtirish nazariy jihatdan 
mumkin. Bu kolliziya yoki tuknashish deb ataladi. Shuning uchun xeshlash 
funktsiyasining bardoshligini ta’minlash maqsadida to’qnashishlarga yo’l 
qo’ymaslikni qo’zda to`tish lozim. To’qnashishlarga butunlay yo’l qo’ymaslik 
mumkin emas, chunki umumiy holda mumkin bo’lgan xabarlar soni xeshlash 
funktsiyalari chiqish yo’llari qiymatlarining mumkin bo’lgan sonidan ortiq. 
Ammo, to’qnashishlar extimolligi past bo’lishi lozim. 

---

5-xususiyat  h(.) bir tomonlama ekanligini bildirsa, 6 xususiyat bir bir xil 
tugunchani beruvchi ikkita axborotni topish mumkin emasligini kafolatlaydi. Bu 
soxtalashtirishni oldini oladi. 
Shunday qilib, xeshlash funktsiyasidan xabar o’zgarishini paykashda 
foydalanish mumkin, ya’ni u kriptografik nazorat yig’indisini (o’zgarishlarni 
payqash kodi yoki xabarni autentifikatsiyalash kodi deb ham yuritiladi) 
shakllantirishga xizmat qilishi  mumkin. Bu sifatda xesh-funktsiya xabarning 
yaxlitligini nazoratlashda, elektron raqamli imzoni shakllantarishda va tekshirishda 
ishlatiladi. 
Xesh-funktsiya foydalanuvchini autentifikatsiyalashda ham keng qo’llaniladi. 
Axborot xavfsizligining qator texnologiyalarida shifrlashning o’ziga xos usuli bir