Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

1. Intellektual programmalar va siste
 
Qanday qilib insonning ko`p yillik tajribasin
itish va undan unumli ravishda foydalanish mumkin? Umuma
`ladimi yoki yo`qmi? Bilimlarni ifodalashning qanday 
siz? Sun’iy intellekt deganda nimani tushunasiz? Nima qils
onlarga o`xshab fikrlashi va ma’lum bir xolatlarda bizga yordam 
mkin? Ushbu muammoli savollarga javob berishga harakat qiling va ularni 
doshlaringiz hamda ustozingiz bilan o
Sun’iy intellekt-bu dasturiy sistema bo`lib, kompyute
salalarni yechib, ma’lum sohada qaror qabul qiluvchi insonning fik
ayonini o`rganish zarur. Undan so`ng bu jarayonning asosiy bosqich
lari qa
Kompyuter programmalari
langan. Bu programmalarni yangi masalalarni yech
sh kerak. Buning uchun programmani boshdan oyoq 
yta ko`rib chiqish kerak. Bunday qayta ko`rib chi
mcha o`zgartishlar yana yangi xatolarga olib kelishi mumkin. 
Sun’iy intellekt o`z nomi bilan kompyuterning ong belgilarini egallashini 
ddalashtiradi va sun’iy intellekt sistemasiga mustaqil o`rganish va yangi foydali 
motlarni yig`ish qobiliyatini nazarda tutadi. Inson o`z bilimlarini oshirgani
ri o`z fikrlash usullarini o`zgartirmasligi va o`ziga ma’lum ma’lumotlarni esdan 
umkin. Sun’iy intellekt sistemasi ham xuddi shunda
rak. 
staqilligini nazarda tutadi. Programma qismlari bir yoki bir necha masalalarning 
yasidagi ma’lumotlarning alohida blokiga qiyoslash mumkin. Kerakli 
tomatik tarzda faqat shu ishga ta’lluqli ma’lumotlarni ajratadi. 
ullaridan foydalanib, programma tuzish mumkin. Sun’iy intellekt usullaridan 
ogrammalarda ham uning alohida qismlari qat’iy belgilangan amallarni bajaradi. 
xshash xususiyatga ega bo`lib, ma’lumotlarning istalgancha o`zgarishi 
 
150

---

Sun’iy intellekt metodlari asosida yaratilgan sistemalar intellektual 
shish uchun intellektual sistemalar ma’lum qoida, faktlar, xulosa chiqarish 
`llanadigan inson faoliyatining ma’lum sohalari predmet sohasi deb ataladi. 
rshrutini tanlash kabilar xizmat qilishi mumkin. Bir qarashda barcha predmet 
 mumkin emas. Chunki, barcha predmet sohalarda tug`ilishi mumkin bo`lgan
sistemalar deb yuritiladi. Ular turli sohalarda ishlatiladi. Ma’lum maqsadlarga 
eri
mexanizmi va soddalashtirishlardan foydalanadi. Intellektual sistemalar 
qo
Predmet sohasiga misol bo`lib o`qitish samaradorligini baholash va avtobus 
ma
sohalarni qamrab oluvchi intellektual sistema yaratish mumkinday tuyuladi. Lekin 
bu
 
barcha masalalarni yechish uchun cheksiz ma’lumotlar va qoidalar zarur. Agar 
sh
etilardi. Shuning uchun hozir
ma
qa
deb yuritiladi. 
qa
oshira olsa biz qanday afzallik
do
qu
intellektual sistem
to`
o`lib, shu soha ekspertlari xizmat qiladi. Barcha ekspert 
sistemalarning i
uammo sohasidan olingan qat’iy ekspert 
ma’lumotlariga asoslanadi. 
Faraz qilaylik, quyidagi masalani yechish uchun ekspertlar guruxi yig`ildi: 
daryo bo`yida joylashgan korxonalardan istalgani oqizgan bo`lishi mumkin 
bo`lgan neftь dog`lari daryoda kuzatildi. Asosiy maqsad qaysi korxona neftni 
oqizganini topish va ifloslanish sabab, oqibatlarini bartaraf etishdir. Eng avvalo, 
bunday masalani yechuvchi ekspert sistemasi hisoblashni bilishi kerak. Neftь 
oqizilgan joyni taxminan bilish uchun neftni suvga aralashish vaqti, daryo oqimi 
tezligi va yo`nalishi kabi ma’lumotlarni ishlatish kerak. Bunday ma’lumotlar 
yig`ilib, neftь oqizilgan joy taxminan aniqlangandan keyin maxsus qoidalardan, 
masalan E1 va E2, foydalanib, aybdorni aniq topish mumkin. Bu qoidalar evristik 
qoidala deyiladi. Evristik qoidalar oddiy qoidalar asosida emas, balki ekspertning 
amaliy bilimiga asoslanadi. 
a: 
 1 km oraliqdagi 
unday sistema yaratilganida uni bilimlar bilan to`lg`azishga juda ko`p vaqt talab 
cha ma’lum predmet sohasi bilan cheklanish 
qsadga muvofiqdir. 
Intellektual sistemalar ishlashi uchun zarur bo`lgan ma’lumotlar va qaror 
bul qilishda ishlatiladigan qoidalar kompyuterda yig`iladi va u bilimlar bazasi