Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги

Gazeta tilida leksik me’yor muammolari

So`z tanlash va uni jumlaga mos holda qo`llash materialni tushunarli, mazmunli, aniq, ta’sirchan tarzda gazetxonga yetkazishning muhim shartidir. So`z qo`llash muammosi ko`pdan buyon tilshunos olimlar, matbuotchilar nazarida bo`lib kelmoqda.

Gazeta tilida leksik me’yor talablari quyidagi hollarda buzilmoqda:

1. O`zbek tiliga davlat tili maqomi berilishi to`g’risidagi qonun loyihasining muhokamasi davrida boshlangan harakat - ruscha-baynalmilal so`zlarni turkiy, o`zbekcha, fors-tojikcha, arabcha so`zlar bilan almashtirish, yangi so`z va terminlar ijod qilish bilan bog’liq holatning ta’siri hamon davom etmoqda. Gazetalarda so`z va terminlarni qo`llashda turli xillik mavjud. Ko`pchilik tomonidan noto`g’riligi izohlangan, asoslangan, keng iste’moldan tushib borayotgan ayrim so`zlar gazetalarda variant sifatida ishlatilmoqda. M., oliygoh, tayyoragoh, aeroqo`nalg’a, ro`znoma, muzofot kabilarning asosiy dubletlari keng iste’molda bo`lishiga qaramay, ular parallel holda gazetalarda uchramoqda. Misol: O`zbekiston muzofotlarining vakillari o`ziga xos kamalak misol yetti xil rangli milliy libosda sahnaga kirib keladilar. Zero, O`zbekistonda har bir viloyatning o`ziga xos san’ati bor (XS.,1.09.98).

2. Gazetalarda ayrim tushunarsiz, izohtalab so`zlar-ning qo`llanilish holatlari uchramoqda. M.: Tahlilchilar uning ildizlarini izlashmoqda, kuzatuvchilar terakt oqibatlarini bayon etishayapti (XS.,4.12.02). Ulug’bek rasadxonasida janob Prezident menga usturlobni ko`rsat-di (XS.,30.01.98). Faqat nodonligi bois kimlarningdir otgan o`qiga aylanganlar. Manqurt bo`lib, zombi bo`lib, odamzot kushandasiga aylanganlar (XS.,20.11.01). Bozor iqtisodiyoti sharoitidagi targ’ibotda ham bosh tamoyil pragmatizm bo`lmog’i kerak (XS.,8.11.02). Biroq bu charxidunda o`zligimizni asragan holda taraqqiyot, fan ummoniga hyech qachon qurimas daryodek quyilguvchi xalq bo`lib qolamiz (D.,22.11.01). UYeFA vakillari, agar shu holat yana takrorlanadigan bo`lsa, «Sparta» klubi o`yingohini ham diskvalifikasiya qilishlarini ta’kidlashdi. Uning tarkibiga 15 ta qo`shiq kiritilgan bo`lib, shundan ikkitasi «eski» qo`shiqlarning yangilangan «shakli»: «Qurbon bo`laman» va «Faryod»ning remixlari (D.,22.11.01).

3. So`zlarni dialektal shaklda ishlatishga e’tibor ba’zan oshib bormoqda. M.: Huv anavi o`spirin mast bo`lib oyoqqa turolmay qolgan otasini suyab kelayotgani – o`sha otaga, oilaga, mahallaga, millatimizga isnod emasmi? (Z.,13.02.01). Leksik-stilistik norma buzilishlarining’ aksariyati ham so`z qo`llash bilan bog’liqdir.