Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта масус таълим вазирлиги

Mahsulot
Qatlamli katalizatorli qurilma
	xarakatlanuvchi	qaynash
Koks	0,9-0,93	1,11-1,14
Benzin	1,0	1,0
Butan-butilenli fraksiya	1,07-1,12	0,86-0,93
Quruq gaz	0,91-0,94	1,06-1,09

Panchenkov va boshqalar, katalitik krekingning katalizatorning qaynab turgan qatlamidagi reaksiyasi kinetikasi to‘g‘risidagi tajriba ma’lumotlaridan kelib chiqib, quyidagi tenglamani tavsiya etishdi:

bunda (x_b, %mas.) benzin chiqishining xom-ashyo bog‘liqligi hisoblanadi.
2 rasm.

2-rasm. Katalitik kreking mahsulotlari chiqishining 11,8-12,0 xarakterdagi faktorli xom-ashyoni ga bog‘liqligi. Egri chiziqlardagi raqamlar : 47,55 va 62% mass.–bir marotabalik kiritishdagi chuqurligi; 0,5; 1,0 va 1,5–retsirkulyatsiya koeffitsentlari. 1-debutanizatsiyalangan benzin; 2-butan-butilenli fraksiya; 3-quruq gaz (propan yoki boshqa yengil gaz), 4-koks.
3-rasm. Xom-ashyo tabiatini katalitik kreking mahsulotlariga ta’siri.
Punktir chiziqlar–to‘g‘ri peregonkali xom-ashyo; yalpi chiziqlar–ikilamchi xom-ashyo; egri chiziqdagi raqamlar–o‘zaro aylanishchuqurligi mass.
Rasm 3.

Rasm 4.
Katalitik krekingda quruq gaz va butan – butilen fraksiyalarining chiqishi; 1,2 – retsirkulyatsiyasiz krekingda quruq gaz va butan – butilen fraksiyalarning chiqishi; egri chiziqlardagi raqamlar: 47,55 va 62 % mass. – xom-ashyoning bir marotaba o‘tkazishdagi aylanish chuqurligi; 0,5,1,0 va 1,5 – retsirkulyatsiya koeffitsenti.
Aylanishning optimal chuqurligi х_отт, benzinning maksimal chiqishi х_{б макс} ga muvofiq bo‘lganda, shunday aniqlanadi: tenglamani differensiatsiya (darajalash) qilish kerak va olingan hosilani nolga tenglashtirish kerak.
Zichligi d =0,866 bo‘lgan, molekulyar massasi 220, aromatik va olefinli uglevodorodlari 21-28%, nafteni 19-30%, parafini 40-50% bo‘lgan kerosin-gazoylli fraksiyalar va alyumosilikatli katalizatorlar uchun uning tarkibi (%, massa): 86,3 SiO₂, 12,7 А1₂О₃, 0,5 СаО, 0,3 SO₄^2–, 0,12 Fе₂О₃, 0,35 Na₂О, bo‘lganda konstantasi k 450—465 °С da 0,28—0,30 ga teng.
Panchenkov katalizatordagi koksni uning reaksiya zonasida bo‘lishi vaqtiga bog‘liqligini hisoblab chiqdi.

bunda Х_к–katalizatordagi koks miqdori, foiz massa, - katalizatorning reaksiya zonasida bo‘lishi vaqti doimiyligi, soat; А, В va В – koks hosil bo‘lish konstantalari, ular jarayon sharoitiga bog‘liq; 4500S darajadagi kerosin – gazoylli fraksiya uchun ular 0,0075; 1,17 va 0,0955 ga teng.
Tenglama 430-450⁰S oraliqdagi jarayonni yaxshi tasvirlab beradi. Orochko va Chernikovalar mahsulot chiqishini (x, massa ulushi) og‘ir gazoylning stupenchato-protivotochnogo–tipdagi reaktorli katalitik kriking qurilmasida yengil gazoylga aylanish chuqurligiga bog‘liqligining tenglamasini chiqardilar.



bunda X–xom-ashyo aylanishi chuqurligi, massa ulushi: К' va К" – makrokinetik koeffitsentlari bo‘lib, ular miqdori reaktordagi harorat va seksiyalar soniga bog‘liq quyida keltirilgan:

Gazning chiqishi xom-ashyo aylanishi chuqurligi va yengil gazoyl, benzin, koks chiqishi o‘rtasidagi tafovutga ko‘ra aniqlanadi.

Misol-1.
Benzin chiqishi maksimal bo‘lgandagi xom-ashyoning aylanish chuqurligini aniqlash. Agarda reaksiyaning konstanta tezligi k=0,30 ga teng bo‘lsa.
Yechim. Maksimum nuqtasida

Boshlang‘ich Х _{б. макс} ni X nolga tenglab olib, tenglamada Х_опт ni topamiz.

Qisqartirilgandan so‘ng

Mazkur kvadrat tenglama yechimi quyidagicha:

Х_опт<0 bo‘lsa fizik ma’noga ega bo‘lmaydi, shu sababli hisoblar uchun Х_опт>0 bo‘lgan yechimdan foydalanamiz, ya’ni :

Xom-ashyo aylanishining optimal chuqurligini aniqlaymiz: