Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги фарғона политехника институти

Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasining boshqa fanlar 

bilan bog’liqligi. 

Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi qator ilmiy fanlar bilan 

chambarchas  bog’liq.  Har  qanday  fan  faqatgina  o’zining  ilmiy 

izlanishlari  bilan  chegaralanib  qolsa  to’laqonli  samara  beraolmaydi. 

Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi bir necha fanlar qo’shilishi 

orqali  maxsus  padagogik  muammolarni  hal  qiladigan  predmetga 

aylangam. 

Jismoniy  tarbiya  nazariyasi  va  metodikasi  umumiy  pedagogika, 

psixologiya,  inson  umrining  yoshi  davrlarinig  psixologiyasi  va 

jismoniy  tarbiya  psixologiyasining  ilmiy  izlanishlari  natijalaridan 

foydalanadi.  Mustaqil  fanlar  jismoniy  tarbiya  nazariyasi  va 

metodikasi ishlab chiqqan umumiy qoidalarga tayanadi, olingan aniq 

dalillar  yangi  umumlashtirishlar  uchun  materialdir,  u  degani, 

jismoniy  tarbiyaning  butun  pedagogik  muhitini  o’z  ichiga  olgan 

boshlang’ich,  keng  ilmiy  izlanish  va  o’qitish  predmetidan  asta-

sekinlik  bilan  maxsus  sport  sohasi  fanlari  ajralib  chiqa 

boshlaganligidir: gimnastika, yengil atletika, sport o’yinlari fanlari va 

h.k.lar.  Ammo  jismoniy  mashqlarning  alohida  turlari  uchun  kerakli 

bo’lgan, nisbatan umumiy qonuniyatlar, qaysiki, hamma turlar uchun 

ta’sir ko’rsata olganlari alohida fan bo’lib ajralmadi va ajralib chiqishi 

ham  mumkin  bo’lmasdi. 

Biologiya  fani  bilan  bog’liqligi  jismoniy 

tarbiya  vositalarinn  i^ugullanuvchilar  organiemiga  ta’siri 

reaktsiyasini o’rganmsh kerakligiga adokadorAIr, Jismoniy tarbiya 

jaraenini  samarali  boshqarish  anatomiya^  fiziologiya,  bioximiya, 

sport  tyabbiyoti  fanlarining  qonunmyatlarini  hisobga  OAISh 

bi/ashina amalga oshirilishya mumkin. 

Shunk  esda  saklash  lozimki,  jismoiiy  tarbiya  nazariyasi  va 

metodikasining  boshqa  fanlar  bilan  borlikligi  bir  tomonlama 

bo’lmay^ ikki tomonlamadir.  tarbiya haqidagi fannikg rivojlanishi 

aralash  fanlarga  ta’sir  etiay  kolish  mumkin  emas.  Masalan, 

sportning  nazariyasi  va  amalkyoti  psixologlar  va  frdziologlarning 

bolalar 

va 

katta 

yoshdagilar 

organiemining 

potenkial 

aadksnkyatlari degantasavvurigaaytarlituzatkshler kiritilishiga olib 

keladi, 9^ 1.A Jismoiiy tarbiya nazariyasining etakchi tushunchalari 

va jismoniy tarbiyaning ijtimoiy moxiyati 

U  yoki  yu  kasb  egalari  o’zaro  muloxat  davomida  o’z  kasbi  va 

---

xunaryaga 

oid 

ma’lum 

tushunchalar 

za 

iboralardan 

foydalaniladilarn  Fanning  ma’lum  sohasini  o’rganshp  va  uni 

o’elashtirish  ana  shu  etakchi  tuigunchalaryugag  maemunida 

yotadi.  Ularnikg  mazmuni  va  xajmini  aniklamay  turib,  jismoniy 

tarbiya nazariyasi va am:aliyotining qupdan-ko’p turli xodisalari va 

masalalarini  tutri  tushunib  OAISh  kiyinlashadi,  jismoniy  tarbiya 

nazariyasini  o’rgaggadigan  fankk  g^uaoffakiyatli  egallab 

bo’lmaydi. 

Jismoniy  tarbiya  nazariyasi  va  metodikasida  ko’llaniladigan 

etakchi  tushunchalarga  kukdagalar  kiradi:  jismoiiy  rivoj^anish/ 

jismoniy  tayyorgar^ik,  jismoniy  tariya,  jyasmoniy  madanchyat, 

jismoniy  tarbiya  tizimi,  jlsmoniy  bilimlar,  jksmoniy  kamolog 

(jismoniy 

mashqlar, 

jismoniy 

sifatlar^ 

printsiplar, 

va 

boshxatushunchalardarslikning 

lozimbo’lganboshqabo’limlaridaberilgan) vax,k, 

Kyma  uchuk  yuqorida  sanab  o’tilgan  tushukchalar  asosiy 

tushunchalar deyiladi^ bo^lkalar^ masalan, jismoniy mashq, sport, 

tushunchalari  asosiy  tushuncha  deb  xmsob/anmaydi?  Tegishli 

faoliyatni tugri aks ettiradigach barcha tushunchalar o’z aham1*yati 

jixatidan  birdek  muximdir,  bular  tugrisida  darslikning  tegishli 

boblarida gap ketadk. Bu erda bo’lsa jismonik tarbiyaning asosiy^ 

eng muxim; sifatlari umumlashtirilib kursatilgan tushunchalargina 

olingan holsk. 

Jismyuniy  rivojlanish-buu  inson  organizminda  1  asta-sekiklik 

bilan  tyb^i!y  shakllanshni,  tashki  ko’rinishi  va  xizmatining 

o’zgarish  jarayonidir,Rivoeklanish  davrini  uch  fazaga  ajratish 

mumkin: uning yuqori darajasi, ksbatan sgabillashgan (barkarorlik) 

va  inson  jismoniy  imkoniyatlarining  asta^sekinlik  bilan  pasayishi. 

U  tabiatning  ob’ektie  qonunlarkga-organizm  va  unstag  yashash 

sharoitlari  birligi  konuaiga,  xizmat  va  tuetllkt  (sgruktura) 

o’egarlarning  bir-birni  tako.eo  etish  qonuniga,  organizmda  asga-

sekin  mikdor  vasifat  uzgarshlari  qonuniga  va  boshqa  qonunlarga 

bo’ysunadi,  Boshqacha  aytganda,  jismoniy  rivojlanish  ob’ektiv  va 

biologik  qonuniyatlar  majmuasidan  iborat.  Bulardan  eng  muximi, 

muhit va organizm rivojlanishining bir butunligi qonunidir. 

Yuqoridagilarni o’quvchilarga ko’llaganimizda, o’kish sharoiti, 

---

mehnat  va  mustakil  ishlash,  dam  olishni  hisobga  olishga  to’gri 

keladi. Bularning barchasi bolalarning jismoniy rivojlanishiga ta’sir 

ko’rsatadi. 

Jismoniy rivojlanishning shiddatli (keskin) davri, maktabgacha 

va  kichik  maktab  eshi  davriga  to’gri  keladi  va  maktab  eshi  davri 

davomida davom etadi. 

Amaliyotda  jismoniy  rivojlanganlik  ko’rsatkichlari  degan 

iboraga duch kelamiz.   Bu   odam   tanasi   va   uning   a’zolarini   

o’lchash   orkali   mutaxasisni shugullanuvchilari    yoki    har    bir    

individning        tana        a’zolarining        o’lchovi,’  boshqachasiga 

jismoniy rivojlanishi haqidagi antropometrik ma’lumotlardir. 

Jismokiy  rivojlanipshing  yo’nalish,  harakteri  darajasi, 

shuningdek,-inson  o’zida  kamrl  toptiradigan  fazilatlar,  kobiliyati, 

turmush sharoitlari za kup jixatdan tarbiyaga bogliqdir. Jis^yaoniy 

rivojlanish  qonunlarini  egallash,  ulardan  jismoniy  tarbiya 

maksadlarida 

foydalanish-jismoniy 

tarbiya 

nazariyasi 

va 

praktikasining muxim vazifasidir. 

Shunday  kilib,  kishilarni  ijtimoiy  sharoitlari  jismoniy 

rivojlaninlida xal kiluvchi ahamiyatga egadir. Bular orasida mehnat 

bilan  garbiyalash^  shuningdek  jismoniy  tarbiya  muxim  rol 

o’ynaydi. 

Jismoniy  tarbiya.  Tarbiya  deganda,  ma’lum  maksadni 

mo’ljallab  inson  organizmiga  ta’sir  etmoklik  vauni  jismoniy 

kobiliyatlarini  maksadga  muvofik  rivojlantirishga  yo’naltirilgan, 

ijtimoiy-siyosiy va axlokiy-estetik ideallar ruxida, yuksak orzularga 

erishish  jaraeni  tushuniladi.  Tarbiya  bu  kishilarning  (insonning) 

madaniy  faoliyati  sohasi,  ana  o’sha  madaniyatni  o’zlashtirish, 

uning  yutuklarini  takomilashtirish  va  avloddan-avlodga  uzatish 

usulidir.  Jismoniy  tarbiya  inson  jismoniy  kamolotning  pedagogik 

tizimi deb xau: karaladi. 

X

rejalashtirilgan,  tarbiya  uchun  ko’llaniladigan,  organizmni  formasi 

va  funktsmyasiga  ijobiy  ta’sir  etadigan  jismoniy  mashqlar 

tizimidan,  tabiatni  soglomlashtiruvchi  kuchlari  va  gigienik 

omillardan foydalaniladi. 

Harakat  malakalari  va  ko’nikmalari  shakllantirish,  harakat 

---

sifatlarini  ^ivojlantirish  hamda  har  tomonlama  morfofunktsional 

rivojlangan  organizm  KU  takomm/1lashtirish  uchun  maxsus 

bilimlardan  foydalanish  jamiyat  talablariga  muvofiklashtirildi. 

Boshqa  so’z  bilan  aytganda,  jismoniy  tarbiya  pedagogik  jarayon 

tarzida  kishilarning  jismoniy  rivojlanyshi  va  jismoniy  bilim 

egallashini 

o’z 

zimmasiga 

oladigan 

ko’p 

yillik 

pedagogikjarayondir. 

Burjua  avtorlari  go’yo  jonivor  "tarbiyasi"ga  o’xshash  tugma 

jismoniy tarbiya bor deb da’vo kiladilar. Ular shunday deyish bilan 

mehnat  va  tafakkurni  sifat  jixatidan  yangi  xrdisalik  rolini  inkor 

kiladilar.  Inson  ana  shu  mehnat  va  tafakkur  tufayli  hamma 

jonivorga  nisbatan  misli  ko’rilmagak  darajada  yuksaklikka 

ko’tariladi. Boshqa bir muloxa zalarda jismoniy tarbiyaning paydo 

bo’lshpida  diniy  ibodat  omili  ataylab  birinchi  o’ringa  ko’yiladi  va 

bu  bilan  ijtimoiy  -  tarixiy  tajribaning  roli  inkor  etilgandan  bo’lib 

ko’rinadi. 

Burjua  nazariyotchilarining  jismoniy          tarbiyani  instinktiv 

negizlarga 

  

tugrmlab  ko’yish  tasodifiy  hol  zmas.  Chunki  shunday  deb 

tushunilsa,  tarbiyaning  bu  turyga  xos  butun  amaliyog  ijtimoiy 

shart-  sharoit  va  extiyojlarga  to’yo  bog’liq  bo’lmaganu  yoki  bu 

instinktni kondirish sifatida oldknga chikadi xo/yus 

Jismokiy tarbiya vujudga kelishi va rivojlanishining ob’ektiv va 

sub’ektiv sabablari mavjuddir (A.D Novikov, L.P Matveev, 1975). 

Jamiyatning moddiy hayotiy sharoitlari, jumladan o v jismoniy 

tarbiyani  zujudga,  kelishida  ob’ektiv  sabab  bo’lgan.  Inson  paydo 

bo’lgan  vaktdanok  katta  -  katta  jonivorlarni  ovlay  boshlagan.  Ov 

xo’jalikning iste’mol tarmogi bo’lgan va :x;n"onmyat faolmyatining 

boshqa xasha turlarini o’ziga bo’ysundirgan. Ov uzok vakt tarixmy 

davr  mobaynida  insonga  ozik-ovkatdan  tashkari,  kurol  yasash  va 

kiyim  -  kechak  uchun,  turar  joy  kurish  uchun  material  etkazib 

bergan.  Uzok  vakt  davomida  ov  odamnm  kuchda,  tezlikda, 

chidamlilikda,  chakkonlikda,  xayvon  bilan  o’zaro  "kurash" 

musobakasidek 

bo’lib 

kelgan. 

Ov 

jismyuniy 

sifatlarini 

rivojlantirishning  xaddan  tashkari  yuksak  darajada  bo’lishni  talab 

---

etgan, Odamlarning butun faoliyatini aktivlashtirib, ularni jismoniy 

jixatdan rivojlantirgan, atrofkm; o’rab olgan tabiat to’^eisida amaliy 

tushuncha bergan. 

U!.shlab  chikarish  kurollarining  yasalishi  ham  ma’lum 

darajadagi  kuch,  chmdamlyalik  va  chakkonlik  talab  kilgan  hamda 

odamning  bor  kobiliyatlarini  kamol  topishiga  imkoniyat  ochgan. 

Kadimiy ovchilar keyinchalik zaruriyatga karab jamoa bo’lib olgan. 

O’t  yordamida  xayvonlarni  ko’lga  tushirishgan,  jarliklarga  kamab 

olishgan, uzok vakt kuvib yurish ushlash orkali ovchida jismoniy’ 

sifatlarni  rmyaoj/:anganligiga  yuqori  talab  paydo  bo’lgan. 

Keyinchalik ov kilindigan xayvovlar yo’laklarida choxlar kazish va 

undan foydalanishni fa xmiga etish, otiladigan xurollarning paydo 

bo’lishi va undan foydalanish ongni shakllanishiga olib kelgan. Bu 

o’z  navbatida  ijtimoiy  ongining  shakllanishi  deb  karalgan.(A.D 

Novikov, L.P. Matveev va boshqalar). 

Ijtimoiy 

ongning 

rivojlanishi 

jismoniy 

tarbiyaning 

shakllanishida  sub’ektiv  omil  deb  karay  boshlandi,  ongli  hayot 

faoliyati,  harakteri  va  yashashining  ma’nosi  bilan  farklandi.  Inson 

o’z  tajribasini  birovga  o’rggtiishing  ijtimoiy  usulidan  foydalandi, 

tajribaning  to’planishi  ijtimoiy  jaoaenni  tezlashtirdi.  Yangi  avlod 

o’zidan avvalgi avloddan o’rganib, ularning tajribalari, maxorat va 

malakalari, 

bilimlarini 

o’zlashtirishda 

tzko^illashtirishda 

davomiylik  o’rnatildi  degan  taxmin  mavjud.  Shunday  xilib, 

jismoniy  tarbiya  inson  jamiyatining  tugashi  bilan  vujudga  keldi. 

Jismoniy  tarbiya  insonning  tabiatini  o’zlashtirishga  karatilgan 

hayoti va faoliyatining abadyy tabiiy shart- sharoit sifatida muxim 

vosita tarzida namoyon bo’ldi. >

almashishi  davomida  ilgor  tajribalarni  to’plakyshni  tasavvur  kilib 

ham bo’lmas edi. 

Kbtidoiy  jamoa  tuzumida  davrida  ijtimoiy  mehnat  taksimotk 

sodir  bo’ldi,  jamiyat  sinflarga  bo’lina  boshladi.  Sinfiy  jamiyat 

vujudga kelgunga kadar rivojlangan jamiyatda jismyuniy tarbiyani 

xalkning o’zi amalga oshirar edi, bu davrda jmsmoniy tarbiya xalk 

tarbiya  sistemasining  bir  qismini  tashkil  etardi,  umumiy  va  katiy 

tartibda  majburiy  edi.  Xukumron 

sinflar(sinfiy  jamiyat 

pgakllangandan  so’ng)  jismoniy  tarbiyani  o’zlarining  iktisodiy  va 

---

siyosiy manfaatlariga moslab tashkil etdilar. 

Sobik    sho’rolar      davlati      tadkikotchilari      va      chet    ellik  

tarakkiyparva  olimlarning  olib  borgan  tadkikotlari  shuni 

ko’rsatdiki,  jismoniy  tarbiya  bolvdimg  organizmini  o’sishi  va 

rivojlanishi maromiga tashkaridan ta’sir oztmzy amalga oshkridishi 

mumkin  ekanligini/  lekin  bu  jarayon  boshqarilsa,  eng  yaxshi 

katijalarga erishish mumkinligini ham ilmiy, ham amaliy isbotladi. 

Boshqarksh  imkoniyati  chegarasiz  emasligini  ham  unutmaslik 

loeim.  Mnson  tabkgpshi  o’egartkrish  mumkin  emas,  shunga 

karamay,  bolaning  reeerv  im1kon^yatlarini  tarbiyalash  uchun 

mumkin bulgak shart - sharoitni vujudga keltkrish lozim bo’ladi. 

Shunday rivozklanishga zrishish uchun "jismonky tarbiya" deb 

atadmish  maxsus  yo’naltirilgan  va  tashkil  kilingan  faolmyatdan 

foydalayaa boshlandi. 

Jismoniy tarbiya - pedagogik jarayon bo’lib, inson organizmknk 

morfologik va funktsional jixatdan takomillashtirishga, uning xaegi 

uchun  muxim  bo’lgan  asosiy  harakat  malakasini,  maxoratini,  ular 

bilan  bog’liq  bo’lgan  b>i’shlarni  sha&sllantirish  va  yaxshilashga 

karatilgan. 

Kayd  yuilingan  tagrifda  jismoniy  tarbiyaning  insonni 

tarbiyalashming  mustakil  turi  skfatida  o’ziga  xosligi  ta’kidlab 

o’til?an. 

Jismoniy  tarbiyaga  oid  bo’lgan  bu  o’eiga  xoslikning  tarkibida 

kkkyata aloxida ma’noga ega bo’lgan "jismonky bklim"va "j i s m o 

n i ] sifatlarni rivojlantirish11 deb atalgan tushuncha etadi. 

"JismyuniY  bilim"  termini  yangi  davrdan  jismoniy  tarbiyanikg 

eng avvalgi 

olkemklyri  uchraydi,  Masalan,  Fit  11o’z  vujudiki  tarbyaya11 

kilksh maksadida jksmoniy mashqlar earurligi haqida gapirgan edi. 

Jismoniy  bilim  jismoniy  mashqlarni  bajarishga  oid  maxsus 

nazariy tushunchalar bo’lib, loeim bo’lganda turmushda kullanishi 

mumin  bo’lgan  harakat  gmaliyoggmnm  maxorati  va  mavjud 

harakat  malaka  ko’nikmalarini  so’z  orkali  tavsif!ink1  o’z  ichiga 

oladi. 

!I[.7.  Pestalokki  bolalarning  "vujudini  tarbiyalash11ni  asgoydil 

yoklab  ch^kkan,  P.F.  Lesgaft  jismoniy  bilim  berishni,  jismoniy 

---

tarbiyanikg  kengaytarilgan  ma’nosk  deb  tushuntirgan.  Lekin 

Lyosgaftyu jksmoniy tarbiya haqidagi tat>limotnkng asosiy goyasi 

tom ma’nodagi jismoniy ta’lim goyasi edi. 

P.F.  Lesgaft  jismoniy  tarbiya  jaraenida  bolalar  "ayrim 

harakatlarni  ajratib  olishlari  va  ularni  o’zaro  takkoslashni,  ularni 

ongli  ravishda  boshqarishni  va  paydo  bo’lgan  to’siklarga  tee 

moslasha  olishni,  ularni  iloji  boricha  chakkonlik  va  katiyat  bilan 

o’tishni  engishni),  boshqacha  kilib  aytganda,  kamrok  vakt 

mobaynida oz mehnat sarflangan holda, ongli ravishda^ eng ko’p 

jksmoniy  ish  qilish,  ko’rkam  va  gayrat  bilan  harakat  qilishni 

o’rganishlari  kerak,  deb  xksobdardi,  Bu  erda  gap,  bir  tomondan, 

to’gri  harakat  ko’nikmalarini  xosil  k^lish  haqida,  ikkinchi 

tomondan,  harakatlarni  bajarmshga  onglm  munosabatda  bo’lish 

negieida  ko’nikmadardan  hayotiy  vaziyatyaing  turli  sharoitida 

to’gri  tasavvurga  ega  bo’la  olish  hamda  maxoratni  karor  toptirish 

haqida bormokda 

Jismoniy  smfatlarni  tarbiyalash  jismoniy  tarbiya  jarayonk  deb 

karaladi, Bu to’shukcha kuch, tezkorlik, chidamlilik, egiduvchanlik 

skfatdarini ^yaeojlantmrishnmo’z kchigaodadi. / 

Bkr  butun  jarayonning  shu  tomonlari  bmr  -  bkri  bidan 

musgaxkam  bordangan.  Masadan,  agarda  o’quvchidar  yugurish 

mashqlarini  Yeso’p  marotabalab,  uning  bajarilish  texnikasini 

o’zlashtirish maksadida takrorlayversalar, shu vaxtning o’zida ham 

k u ch, ham ch idamlilik va ayrim hollarda esa tezkorlik ham: 

12 

  

tarbiyalanadi.  Zoshka  tomondan,  o’sha  yuturish  mashqlarni 

katta  tezlik  bilan  -echyaorlshsa  (tezkorlikni  tarbiyalash  uchun),  u 

holda  mashq  texnkkasi  mus  taxhamlanadi  va  takomillashadi,  shu 

vaktning  o’zida,  esa  ta’lim,  bnlim  berish  vazifalarya  ham  xal 

kilinadi* 

J"s"!oniy  mashyuearni  bajarish  jarayoni  nafaqat  jismoniy, 

xattoki  shu;|uAlanu!Echi.larning  ruxiy  holatiga,  ularning  har  - 

tuygusiga,  irodaskga,  YoX/YuXINING  namoyon  bo’lishiga  ham 

ta’sir  ko’rsatadi,  Ana  shular  hisobiga  tarbiyaviy  vzzkfalarking  xal 

kilinishi uchun kerak bulgan kulay sharokt yueaga keldi,  jismoniy 

---

tarbiya  jarayonida  hamisha  ham  tarbiyaviy,  ham  ta’limiy 

zle^:entdarnkng  mavjudligi  uni  bir  butuk  pedagogik  jarayon  deb 

karalishiga  olib  K?!/lad"1.  Kyayd  kilingan  elementlar  ko’yilgan 

vaeifaga karab, har biri aloxida xo’rinishda namoek bo’ladi. 

Jismoniy tarbiyada ham jismoniy rivozklanish, xonunlari, ham 

jismokiy  gat^iyaning  ijtimoiy  qonunlari  aks  etadi.  Jismoniy 

tarbiyaning  sokia;  konuklaridan  foydalanish  harakteri  va  usuli 

aslida jamiyatning iktisodiy va skyosiy.tueumidan kelib chikadi. Bu 

jismoniy  tarbiyaga  ijtimoiy  harakter  beradi,  ginfiy  jamiyatda  esa 

tarbiya xukumron  sinflarning  manfaatlariga 6o’ y gu 1^. V: o 1y l 

ad i. 

jismoniy  tarbiya  -  abadiy  kategoriyadir/  shu  ma’nodaki, 

tarbiyaning  bu  yo’nalishi  jamiyat  laydo  bo’^gandan  beri  mavjud 

bo’lib,  bundan  keyin  ham  kjtimoiy  ishlab  chikarishnikg  va  inson 

xayogini zaruriy shartlaridan biri ggifatida davom etaveradi (A,D. 

Novikov^ 1959)- 

Jismoniy  tarbiyaning  ijtimoiy  xodisa  sifatida  o’ziga  xos 

xususiyati  shundan  ibora.tki,  u  asosan  jamiyatga  inson  jismoniy 

kobiliyatlarini  :^zo>xlantiruvchi  voskta  sifatida  odishligi  va  ayni 

paytda ma’naviy kamolotiga ham kuch ta’sir ko’rsata olishligidadir, 

Mazkur  xususiy  jismoniy  tarbiyaning  byrchaga  barobar  umumiy 

ku^llaydigan  xususiy  belgisidir.  Lekin  jamiyatning  rea^  xayt:"de 

kokkret  tarixiy  sharoitlarda  tashkarida  bo’lgan  jismoniy  tarbiya 

umumaya  yo’x.  Har  bir  ijtkmoiy  -  iktisodiy  formada  jismoniy 

tarbiyani amalga oshirishnshg konkret tarkxiy tish rivoj topadi. 

jismoniy tayyorgarlik. Jismniy tarbiyada uchta asosiy yunalish 

mavjud  :l:nso:k1  jismoniy  tarbiyasi  shular  asosida  amalga 

oshiriladi.  Ular  umumiy  JISMOKI^Ye,  xasb-xunar  jismoniy 

tayyorgarligi va sport tayyorgarligidir. 

Umumiy  jismoniy  tayyorgarlik  sogliknk  mustaxkamlashga, 

keng  doiradagi  hargkag  malakalari  va  kunikmalariga  ega  bo’lish, 

o’eidan  keyingi  maxsus  tayyorgarlkkka  eamin,  poydevor  sifatida 

xizmat  kiladigan  asosiy  harakat  skfatlarini  rizojlantirishga 

yo’naltirilgan. 

Umumiy jismoniy tayyorgarlik maksadida jismoniy tarbiyaning 

barcha  tu^^.z.gi  eositalaridan,  xilma-xil  jismoniy  mashqlardan,  . 

---

tabiatking  soglomlashtiruvchi  kuchlari  va  gigishik  omillardan 

foydalanilmokda. 

Umumiy 

jjmont 

tayyorgarlik 

jismoniy 

tarbiyaning  barchg  etaplarida  kuprok  makggab  jksmsniy  tarbiya 

tizimkda,  ommaviy  fieku^’tura-  soglomlashtirish  ishlarmda  va 

jiemoniy  mashqlar  bilan  individual  shugullangan  mashgulotlari 

shaklida a.u;a/-Gy oshiriladi. 

Xasb  -xushr  jismoniy  tayyorgarligi  -  bu  jismoniy  tarbiyani-g 

^|utaxassislaigtrilgan  anik  mehnat  turi  za  mudofaa  faoliyatiga 

tayyorlashga  yo’kaltkrklgan  jarayoidir.  Bunda  asosan,  jismoniy 

mashqlarning  xunar  yoki  kasbga  yakin  bo’lgan  turlaridan 

foydalaniladi.  Kasbga  yo’naltirilgan  jismoniy  tz.yyorgarlik 

vositalarining 

ko’llanishi 

mehnat 

harakat 

malakalarining 

shakllanishi jarayonini tezlashtiradi. Mehnat unumtsorligi oshiradi, 

organizmning, tashki muhit ta’sirning eararli faktorlariga karshilik 

ko’rsatishini yaxshilaydi, 

Umumiy  va  kasb  jismoniy  tayyorgarligi  deb  ajratish  ma’lum 

darajada shartli bo’lib, ikkala yo’nalish ham bir - birini to’ldiradi. 

Sport  tayyorgarligm  -  jmsmoniy  tarbiyada  maxsus  yo’nalishni 

ifoda  etadi.  ;Vuning  aaeifasi  insonni  tanlab  olingan  biror  sport 

turida yuqori natijalarga erishishni ta’minlashdir. 

Jismoniy     tarbiyada    sport     tayyorgarligi    organizmning    

funktsional 

imkoniyatlarini  takomillashtirish  bilan  borlik  bo’lgan  yuqori 

sport natijasiga , 

ega  bo’lishlik,  kishilarning  jismoniy  tayyorgarligini  baholash 

kategoriyasi va 

jishoniy  tarbiyaga  mo’ljal  sifatida  juda  keng  ko’lamda  amalga 

oshiriiadi. * 

Jismoniy tarbiya jarayoni yana bir aloxida maxsus yo’nalishda 

amalga oshyariladi. Bu davolash bo’lib, organiemning f)gnktsional 

holatinm tmklash maksadida jismoniy mashq bilan shugullantirish 

-  fizkultura  qildirishdir.  Bunkkg  vaeifasi  mashqlar  orkali 

organizmning  yo’kotilgan,  susaygan  funktsiyalarini  tiklash  bo’lib, 

uning  qonunmyatlarini  o’rganish  va  o’kitish  maxsus  predmet 

sanalgan "Davolash fiz^lturasi" fani orkali amalga oshiriladi. 

Jismoniy  madaniyat  -  jamiyat  a’eolarini  jismoniy  kamolotga 

---

erishish  maksadga  muvofmk  ravishda  amalga  oshirish  uchun 

maxsus vositalar, metodlar ea sharoitlarni yaratish hamda ulardan 

ratsional 

foydalanish 

bo’ymcha 

erishilgan 

yutuklarning 

majmuasidir. 

Jmsmoniy  madanmyat  -  umumiy  madaniyatning  bir  qismi, 

unmng yuksalishi jamiyat rivojlanishining sotsmal, iktisodiy o’sishi 

darajasiga uzviy bog’liq bo’ladi, 

Jismoniy      madaniyat      -      muayyan    tarixiy      sharoitlar   

maxsulm.      Har    bir  ijtimoiy      -      iktisodiy      formatsiya      jamiyat  

a’zolari      jismining    madaniyati  harazsgerli  bo’lib,  bu  jamiyat 

tarakkmyotining  muayyan  davridagi  butun  bir  xalk’  boylmgi, 

mulkm  bo’lib  shaxsning  har  tomonlama  barkamolligining 

mushtarak va 1U1ajbur1i:y sharti bo’lib kolaveradi . 

Jismokiy  tarbiya  nazariyasining  asosiy  tushunchalari-  ichida 

jismoniy  madaniyat  keng,  jamlovchi  tushuncha  bo’lib,  jismoniy 

tarbiya uni-"fiekultura" tushunchasining tarkibiy qismi sifatida uch 

xil  yo’ialmshga  ega  bo’lgan  pedagogik  jarayonni  o’z  ichiga 

oladi(B.A. Ashmarin, 1979). 

Maktab  fizkulturasi  -  bolalar  ni  jismonan  tayyordash  uchun 

kishilik  jammyati  yaratgak  va  foydalanayotgan  moddiy,  ma’naviy 

boyliklari majmuidir. 

Moddiy boyliklar xilma-xil sport inshoatlari, maxsus anjomlar, 

uskukalar,  matlar,  jamiyat  a’zolarining  jismoniy  kamyuloti 

darajasi(sport kxtuklari) demaqdir, 

Ma’yaaviy boylmk-esa tarbiya tieimi yaratgan, shakllantmrgan 

yuyaeiy,  ilmiy,  tashkiliy,  amaliy  va  maxsus  ilmiy  yutuklar 

hisoblanadi.  Jmsmoniy  tarbiya  orka^i  har  kandam  inson  o’ziga 

munosib jismoniy madaniyat mazm)shini o’zlagtstiradya, shu soha 

yutugiga  z^ning  shaxsiy  mulkiga  (boyligiga)  aylanadi.  Jismomiy 

madaniyat jamiyatning rivojlanishida ma’lum xizmatlarni bajaradi: