Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги андижон машинасозлик институти

КАФЕДРАСИ 
 
 
 
 
 
 
 
 
«САНОАТ ИҚТИСОДИЁТИ ВА МЕНЕЖМЕНТИ» ФАНИДАН 
 
ҚЎШИМЧА ЎҚУВ ВА ИЛМИЙ МАТЕРИАЛЛАР 
 
Андижон -2017 

---

445 
Kanban усуллари. JIT. Heijunka. PULL
. 
1. Канбан – самарали ишлаб чиқаришни ташкил этиш усули 
Ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самарадорлиги - мураккаб категориядир. 
Унда ишлаб чиқариш натижаларига ҳамда, ҳаражатларига таъсир кўрсатувчи 
омиллар мужассамлангандир. Фан ва техниканинг шиддатли ривожланаѐтган 
ҳозирги шароитида замонавий ишлаб чиқариш воситаларини амалиѐтга 
киритиш иқтисодий самара билан бир қаторда оғир жисмоний меҳнатни 
машиналар меҳнати билан алмаштириш, ишлаб чиқаришда шикастланиш ва 
касб касалликларини бартараф этиш, фондлар ва энергия билан таъминланиш 
даражасини ошириш, юқори малака талаб қиладиган ва манфаатдорликни 
оширадиган жозибали касбларга талабни пайдо килиш, ҳамда мавжуд 
касбларга ѐшларда рағбат ўйғотиш ва бошқа ижтимоий муаммоларни ҳам ҳал 
этиши лозим. 
1959 йилда Япониянинг «
Toyota
» фирмасида дунѐда биринчи бўлиб 
канбан тизими ишлаб чиқилган ва тажриба сифатида амалга оширилган. 
Канбан_(_япон.__カンバン_канбан'>Канбан (
япон.
 カンバン канбан) — ишлаб чиқариш ва таъминотни ташкил 
этиш тизими, ―аниқ вақтда‖ (―Just in time‖ JIT) тамойилини амалга ошириш 
имконини берди. Канбан сўзи япончадан таржима қилинганда ―реклама 
тахтаси, пешлавҳа (вывеска)‖ (айрим адабиѐтларда «сигнал» ѐки «карточка») 
(
япон.
 看板)маъносини билдиради. 
Канбан атамасининг пайдо бўлиши стандарт операциялар билан боғлиқ: 
участка мастерлари қилинадиган ишларнинг рўйҳатини қоғозга ѐзиб, ҳамма 
кўрадиган жойга, бошқа участкалар мастерларининг шундай қоғозларини 
илиб қўйиган жойга илиб қўйишидан бошланган.
«
Toyota
» 1962 йилда ишлаб чиқариш жараѐнини канбан тизимига тўлиқ 
ўтказган. Канбан тизими асосида «
Toyota
»нинг йиллик автомобилларни ишлаб 
чиқариш ва сотиш режаси ѐтади, унинг базасида, истеъмолчиларнинг

---

446 
талаблари прогнозига (1 ва 3 ойлик даврга) асосланган ҳолда, ҳар бир 
участканинг ойлик ва ўртача кунлик ишлаб чиқаришнинг тезкор режаси 
тузилади. Ишлаб чиқаришнинг суткалик графиги фақат Бош йиғув конвейери 
учун тузилади. Бош йиғув конвейерига хизмат кўрсатувчи цехлар ва 
участкалар учун ишлаб чиқариш графиги тузилмайди (уларга фақат тахминий 
ойлик ишлаб чиқариш ҳажми белгиланади).