Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги андижон машинасозлик институти

3. Корхоналарни комбинациялашуви. 
Комбинациялаш- ишлаб чиқаришни умумлаштиришнинг бир шакли бўлиб, бир 
корхона доирасида саноатнинг бир ѐки бир неча тармоқларининг ўзаро алоқадор ҳар тур 
ишлаб чиқаришини технологик жиҳатдан бир-бирига қўшилишидан ташкил топади. 
Масалан, комбинатлар ҳар хил кўринишдаги металургия маҳсулотлари – руда, чўян, пўлот, 
прокат, чиқаради, булар эса ҳар хил ишлаб чиқаришга таъллуқли – темир руда, чўян қўйиш, 
пўлат эритиш ва бошқалар. Комбинациялаш - ишлаб чиқаришни жамоа ташкил 
этилишининг иқтисодий самарали шакли. Унинг иқтисодий самарадорлиги меҳнат 
воситалари, меҳнат предмети ва ишчи кучидан рационал фойдаланишга асосланади. 

---

33 
Комбинациялашган ишлаб чиқаришларда меҳнат қуролларидан шиддатлироқ 
фойдаланиш, биринчи навбатда ишлаб чиқариш жараѐнларининг узлуксизлигининг юқори 
даражасини таъминлайди. Ишлаб чиқаришни комбинациялашда хомашѐдан комплекс 
фойдаланиш, ҳамда якка корхоналарда ишлатилмайдиган чиқинди ва иккинчи даражаси 
ресурслардан фойдаланиш ҳисобида меҳнат предметларидан рационал фойдаланилади. 
Комбинациялашнинг ривожланиши жонли меҳнатдан энг кўп рационал 
фойдаланишга, меҳнат унумдорлигининг ўсишига кўмаклашади. Бу комбинациялашган 
корхоналарда ишчиларнинг маълум қисми бир эмас бир неча маҳсулотни ишлаб
чиқаришда қатнашишини юзага келтиради. 
Комбинациялашган ишлаб чиқаришларда жонли ва маҳсулотга айлантирилган 
меҳнатдан яхши фойдаланиш, материалга ва капитал талабчанликни пасайтириш 
натижасиларида маҳсулот таннархининг пасайишига ѐрдам беради. 
Комбинациялашнинг вертикал, горизонтал ва аралаш тушунчалари мавжуд. 
Вертикал комбинациялаш хомашѐга ярим тайѐр маҳсулот ѐки тайѐр маҳсулот олиш 
учун ишлов бериш кетма-кет уюштирилганда бўлади. 
Горизонтал – бир хомашѐдан, уни кетма-кет ишлов бериб, асосий ярим тайѐр 
маҳсулот ѐки тайѐр маҳсулот олинади, пайдо бўлган чиқиндиларидан эса иккиламчи ярим 
тайѐр ѐки тайѐр маҳсулотлар олиннаеда юзага келади.
Комбинациялаштиришнинг 
иқтисодий 
самарадорлигининг 
умумлаштирувчи 
кўрсаткичи комбинациялашган ва комбинациялашмаган ишлаб чиқаришларда қилинган 
ҳаражатлар фарқидир. 
Булардан 
ташқари, 
комбинациялаштиришнинг 
иқтисодий 
самарадорлигини 
аниқлашда, ҳамма саноат тармоғ лари учун умумий техник-иқтисодий кўрсаткичлар билан 
биргаликда, саноатнинг маълум тармоғ и учун аҳамиятга эга бўлган кўрсаткичлар ҳам 
ҳисоблаб чиқилади.