Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълимвазирлиги мирзо улуғбек номидаги

BOSHLANG
ʻ
ICH SINF O
ʻ
QUVCHILARIDA EKOLOGIK 
TUSHUNCHALARNI TO„G
ʻ
RI SHAKLLANTIRISH 
Samarqand VXTXQTUMOI 
katta o
ʻ
qituvchisi Rabbanayeva Dildora 
 
Bu zaminda hayotning paydo bo‗lishi necha-necha million yillarga borib 
taqaladi. Ilk bir hujayrali o‗simliklar bugungi turfa olam, butun borliqning ilk 
ajdodlaridir. Inson yaralibdiki, eng avvalo o‗z ehtiyojini tabiat qo‗ynidan 
qondirdi. Chanqasa suv ichdi, ochqasa o‗t-o‗lan yedi. U tabiat tufayli bugungi 
kunga yetib kela oldi. Shuning uchun ham u ―Ona tabiat‖ diya nom oldi. 
Bugun jadal rivojlanish davrida, texnika taraqqiyoti yuqori cho‗qqilarni 
zabt etayotgan bir vaqtda, har bir inson, eng muhim bir ehtiyojni qalban his 
etmog
ʻ
i kerak. Bu tabiatni asrash ehtiyojidir. Tabiatni asrash kabi muqaddas 
tuyg
ʻ
uni, burchni bolaga ona qornidayoq singdirish lozim, buning uchun albatta 
ona o‗zi shu tuyg
ʻ
ular, tushunchalar bilan qurollangan bo‗lishi kerak.
Maktab ta‘limi bola hayotining muhim bir bosqichidir. Bu vaqtda u shaxs 
bo‗lib shakllana boshlaydi. Ana shu jarayonni to‗g
ʻ
ri yo‗lga qo‗ya oluvchi 
insonlar boshlang
ʻ
ich sinf o‗qituvchilaridir. Ulardan bu borada katta ma‘suliyat, 
yuksak salohiyat, mustahkam bilim talab qilinadi. Shuning uchun 1-2 sinflarda 
―Atrofimizdagi olam‖, 3-4 sinflarda ―Tabiatshunoslik‖ darslarida o‗qituvchilarga 
tabiatni asrab-avaylash, uning manbalaridan oqilona foydalanish, odam va uning 
salomatligi, foydali qazilmalar va ularning davlat iqtisodiga ta‘siri kabi 
tushunchalarni berish uchun o‗quv rejasida dars soatlari ajratilgan.
Texnika 
kundan-kunga 
rivojlanib, 
ekologiyaga 
yomon 
ta‘sir 
ko‗rsatayotgan bugungi kunda o‗quvchilarni tabiatshni asrab-avaylashga 
o‗rgatish bugungi kunning eng dolzarb masalasidir. Boshlang
ʻ
ich sinflardanoq 
darslarni ayniqsa atrofimizdagi olam va tabiatshunoslik darslarini turli usullar 
orqali noan‘anaviy tashkil etib, o‗quvchilarni tabiatga bo‗lgan munosabatlarini 
to‗g
ʻ
ri shakllanishiga alohida e‘tibor berish lozim.
Maktabga ilk qadam qo‗ygan bolaning murg
ʻ
ak qalbida ona tabiatga mehr 
uyg
ʻ
otish, uni tabiatning faol qo‗riqchisi qilib tarbiyalash juda zarurdir. Buning 
uchun boshlang
ʻ
ich sinflardanoq o‗quvchilarda ekologik tushunchalarni to‗g
ʻ
ri 
shakllantirish kerak. O‗quvchilarni bizni o‗rab turgan tabiat bilan tanishtirish 
bilan birga, uni asrab-avaylash, muhofaza qilish kerakligini har kun, kerak bo‗lsa 
har on uqdirib borish lozim.
Tabiatshunoslikdarslariningasosiymaqsadi, 
o‗quvchilarnitabiatnikuzatishgao‗rgatish, mehnat ko‗nikmalarini egallash va 
tabiatga ongli munosabatini shakllantirishdan iboratdir. Bu vazifani bajarish 
uchun tabiatshunoslik fanini o‗rgatish jarayonida olgan bilimlarni hayot bilan 
bog
ʻ
lab, ongli ravishda shakllantirish ozim. Shundaginao‗quvchilarningg
ʻ
oyaviy-
siyosiy, mehnat, axloqiy, estetikvajismoniytarbiyasiningbirligita‘minlanadi. 

---

12 
O‗quvchilarning ekologik tarbiyasi, ularning tabiatga nisbatan javobgarlik hissini 
shakllantirish uchun keng imkoniyatlar yaratadi. Ekologik tarbiyaning 
muvaffaqiyatlari faqat o‗qituvchining o‗quvchiga bergan ekologik tarbiya 
haqidagi tushunchalarni ongli tushunishida emas, balki uni hayotga tadbiq eta 
olishi, amal qilishidadir.
Bolalar qushlarning sayrashiga, o‗simliklarning gullashiga havas qiladilar. 
Lekin ba‘zida qushlarni inini buzadilar, o‗simliklarni toptaydilar. Ular tabiatga 
qilayotgan bu zararni ataylabdan emas, bilmaslikdan qiladilar. Bu masala 
o‗quvchilarga ekologik tarbiya berishning zaruriyati haqida guvohlik beradi.
O‗quvchilarga tabiatni qo‗riqlash, o‗simliklarni ko‗paytirish, qushlarni, 
hayvonlarni parvarish qilish, tabiat boyliklariga ehtiyotkorona munosabatda 
bo‗lish haqida uqdirar ekanmiz, hadis ilmida ham tabiatni asrab-avaylash haqida 
―Bir tup daraxt kessang, o‗n tup nihol ek‖deb aytilganini, O‗zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasining 50-moddasida ―Fuqarolar atrof-muhitga 
ehtiyotkorona munosabatda bo‗lishga majburdirlar‖ deb takidlanganligini eslatish 
lozim. 
Inson tabiatning rivojlanish qonuniyatlarini, jonli va jonsiz tabiat 
o‗rtasidagi o‗zaro bog
ʻ
lanishlarni bilib olsagina, uning boyliklaridan to‗g
ʻ
ri 
foydalana oladi. Tabiat boyliklarini qo‗riqlash har bir insonning muqaddas 
burchidir.Tabiatshunoslik darslarining maqsadi ana shu aqidani o‗quvchilarga 
to‗g
ʻ
ri singdira olishdir 
―Tabiatshunoslik‖ – tabiat hamda forscha ―shinoxtan‖ (o‗rganmoq) 
so‗zlaridan tuzilgan bo‗lib tabiatni o‗rganmoq degan ma‘noni bildiradi. 
Tabiatshunoslik darsligi orqali Respublikamiz tabiati hamda tabiiy boyliklari 
bilan tanishtiriladi. Shuningdek ona tabiatni sevish umi asrab avaylash tabiatni 
chuqur anglash o‗z yurtiga muhabbat o‗rgatishni shakllantirish jarayonini davom 
ettirishga qaratilgan. 
Insonning tabiatga chuqur va har taraflama ta‗siri amalga oshayotgan bir 
paytdagi ilmiy-texnika inqilobi sharoitida inson va jamiyatning tabiatga 
bog
ʻ
liqligini, uni saqlab qolish va yaxshilash zarurligini tushunadigan, atrofdagi 
go
ʻ
zallikni qadrlay oladigan va tabiat holati uchun o
ʻ
z zamondoshlari hamda 
kelgusi avlod oldidagi fuqarolik mas‗uliyatiga ega bo
ʻ
lgan har tomonlama 
rivojlangan shaxsning shakllanishini mo
ʻ
ljallovchi umum ekologik tarbiya katta 
ahamiyat kasb etadi. 
O
ʻ
quvchilarning ekologik tarbiyasi kompleks holda umumiy tarbiya bilan 
bog
ʻ
liq tarzda amalga oshirilmog
ʻ
i lozim. Ekologik tarbiyaning kompleksligi
g
ʻ
oyaviy-siyosiy, odobiy mehnat, estetik hamda jismoniy tarbiyaning 
uyg
ʻ
unlashtirilishidan iboratdir. Bu shaxsning har taraflama ravnaq topishini 
ta‗minlaydi. Boshlang
ʻ
ich sinfdagi ekologik tarbiya vatanparvarlik hislarini 
rivojlantiradi, chunki Vatan jonajon o
ʻ
lka, uning tabiati, xo
ʻ
jaligi, odamlar 
turmushi orqali bilib olinadi, idrok qilinadi. Chunki jonajon tabiatga muhabbatni 
rivojlantirish vatanparvarlik tarbiyasida eng muhim omil hisoblanadi. 
Xulosa qilib aytganda bolalarning atrofimizdagi olamni muntazam o
ʻ
rganib 
borishlariga asoslanib, kichik yoshdagi o
ʻ
quvchilarda tabiat to
ʻ
g
ʻ
risida, o
ʻ
z yashab 
turgan joyi va mamlakatning barcha tabiiy boyliklari to
ʻ
g
ʻ
risida bir butun 
tasavvur hosil qilish lozim. Tabiatshunoslikni o
ʻ
qitish jarayonida o
ʻ
quvchilarni 

---

13 
dunyoni ilmiy tushunish asoslarini shakllantirish, tabiatga insonparvarlik 
munosabatini, vatanparvarlikni va go
ʻ
zallikni tushunish darajasida tarbiyalash ke-
rak.