Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон тиббий-илмий фаолият билан

Фойдаланилган адабиётлар 
1. 
Исаков Х., Пичхадзе Г., Усманов С. Технико-экономическое обоснование 
применения протравителя “П-4” и стимулятора “ХС-2” // журнал “Селское хозяйство 
Узбекистан”. – Ташкент, 1996- № 6 – С.20 
ANJIR DARAXTINING KIMYOVIY TARKIBI VA FOYDALI 
XUSUSIYATLARI. 
1
Isaqov X. Texnika fanlari doktori, dosent 
2
Karimova D.M. Magistrant 
2
Mamatqulova S.A. Kimyo fanlari falsafa doktori (PhD) 
1
Andijon davlat universiteti 
2
Farg’ona davlat universiteti 
Anjir
(Ficus carica L.)–tutdoshlar (anjirgullilar) oilasiga mansub subtropik meva 
turi. Turkiya, Jazoir, Yevropaning janubida, AQShda katta maydonlarni egallaydi, 
Kavkaz, Oʻrta Osiyo, Qrimda ham yetishtiriladi. Yovvoyi holda Oʻrta dengiz 
boʻyi, Kichik Osiyo, Eron, Shimoli-gʻarbiy Hindistonda oʻsadi. A. juda qadimdan 
madaniylashtirilgan oʻsimlik hisoblanadi (Osiyoda 5 ming yildan, Yevropada 
kamida 2 ming yildan beri). Botanik tavsifi. Anjir. daraxtining boʻyi 4–10 m, 
shoxlari qalin, yoyilib oʻsadi, novda, barg va mevasida sutsimon shira bor. Bargi 
yirik, 3–7 boʻlmali, ba’zan boʻlmasiz, toʻq yashil, orqasida tuklari bor. Bir yilda 2 
– 3-marta gullaydi (aprel–may,iyun–iyul, avgust). Mayda bir jinsli gullardan iborat 
toʻpguli boʻlajak "meva" ichida boʻlib, mayda blastofaga arilar yordamida chan-
glanadi, ba’zilari esa changlanmasdan (partenogenez) va urugʻ tugmasdan meva 
qiladi. Mevasida 20–24% qand, 0,5–4,2% pektin moddalari, 3,4 – 7,4% klechatka, 
0,1% gacha organik kislotalar, karotin, kalsiy, temir, fosfor va boshqa bor.Biologik 

---

346 
xususiyatlari. Anjir. asosan bir yillik pishgan novda qalamchalaridan 
koʻpaytiriladi. 2–3 yoshdan meva tugib, 7–10 yoshda gʻarq hosilga kiradi, 50–80 
yil meva beradi, 150–200 yilgacha yashaydi. Bir tupi 50 kg gacha meva qiladi. 
Anjir. bir mavsumda ikki marta hosil beradi. Birinchi hosil (xoki anjir) ancha kam 
boʻlib iyun – iyul oylarida, ikkinchisi (asosiy) hosil sentabr oyida pishadi. Xoʻjalik 
ahamiyati. Hoʻlligicha yoki qoqi hamda konserva holida iste’-mol qilinadi, jem, 
murabbo tayyorlanadi. Xalq atabobatida Anjir. bargi uzum va mevalarni quritishda 
ishqor sifatida, "suti" teri kasalliklarini (kal, soʻgal,temiratki), chayon va ari 
chaqqan joylarni davolashda ishlatiladi.
Agrotexnikasi. Anjir. toʻplari sovuqqa chidamsiz boʻlganidan Oʻzbekiston 
sharoitida qishda koʻmilib, bahorda ochiladi. Anjir. namga ancha talabchan, yengil 
va serunum tuproqda yaxshi oʻsadi. Shoʻrlangan yoki shagʻalli tuproqlarda deyarli 
oʻsmaydi. Anjir. tupiga 3–4 ta asosiy tanali buta koʻrinishida shakl beriladi. Yozda 
bir-ikki marta shu yili chiqqan qalinlashtiruvchi novdalar, gʻovlagan novdalar, 
qurigan shoxlar kesib tashlanadi. Anjirzor bogʻlar vegetatsiya davrida 9–10-marta 
sugʻoriladi. Oʻzbekistonda kadeta, sariq anjir, qora anjir, chapla va boshqa navlari 
koʻp ekiladi. Navlari. Kadota. Mevasi oʻrtacha (35 – 40 g), dumaloq-nok shaklida, 
sargʻish, sal tilimli. Eti och sariq, jigarrang tovlanadi, yumshoq, shirin. Tupi 45 – 
50 kg hosil beradi. 30% qoqi tushadi, qoqi tarkibida 71–72% qand boʻladi. 
Oʻzbekistonning hamma viloyatlari uchun rayonlashtirilgan. Sariq Anjir. Jaydari 
nav. Mevasi yirik (50 – 60g), sariq, yassi, sal tilimli. Eti sersuv, yumshoq, shirin. 
25% qoqi tushadi, qoqining tarkibida 63 – 70% qand boʻladi. Tupi 40–50 kg hosil 
beradi. Oʻzbekistonning hamma viloyatlarida tarqalgan boʻlib, anjirzorning 80–
90% ini tashkil etadi. Qora Anjir. Mevasi oʻrtacha (35–45g),nok shaklida, toʻq 
binafsha rangda, tilimli. Eti sargʻish, yumshoq, shirin. Tupi 40–50 kg hosil beradi. 
30–35% qoqi tushadi, qoqi tarkibida 70–72% qand boʻladi. Oʻzbekistonning 
hamma viloyatlari uchun rayonlashtirilgan. Chapla. Mevasi oʻrtacha (35–45g), 
dumaloq-nok shaklida, och jigarrang, sal tilimli, siyrak tuk bilan qoplangan. Eti 
yumshoq, shirin, ichi havol. 28–30% qoqi tushadi, qoqi tarkibida 70–75% qand 
boʻladi. Oʻzbekistonning hamma viloyatlari uchun rayonlashtirilgan. Anjirning 
shifobaxsh vosita sifatida ko'plab foydali xususiyatlari tufayli u xalq tabobatida 
munosib o'rin egalladi. U ekspektoran, siydik haydovchi, antiseptik, yaraga qarshi, 
parazitlarga qarshi xususiyatlarga ega. Yangi va quritilgan shakldagi anjir mevalari 
kimyoviy tarkibida ko'p miqdorda temir mavjudligi sababli temir tanqisligi 
kamqonligi uchun ishlatiladi. Sutda qaynatilgan anjir mevasi traxeit, yuqori nafas 
yo'llarining o'tkir kataralari, bronxit uchun samarali ekspektoran hisoblanadi. 
O'simlikning mevalari yoki quritilgan mevalaridan tayyorlangan qaynatma 
shamollashda diaforetik va anti-febril ta'sirga ega. Bolalar yo'tal va ko'k yo'tal 
uchun anjirni qabul qilishdan ham foydalidir.