Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

Дифференциал рента II
ишлаб чиқаришни интенсивлаштириш
жараёнида ер участкаларига қўшимча маблағ сарфлаш ҳисобига олинади. 
Ер участкасига сарфланган бир хил миқдордаги харажатлар турли хил 
қайтимга (самарадорликка) эга бўлиши мумкин. Маълумки, қишлоқ 
хўжалик маҳсулотлари ишлаб чиқаришнинг ижтимоий баҳоси, анча кам 
унумли харажатлардан олинадиган маҳсулот ишлаб чиқариш баҳоси 
билан аниқланади, анча унумли харажатлар одатдаги ўртача фойда 
нормасини ва яна ортиқча фойда - дифференциал рента II ни келтиради.
Дифференциал рента II, қўшимча маблағ ҳисобига ташкил топадиган, 
ишлаб чиқаришнинг индивидуал ва ижтимоий баҳоси ўртасидаги фарқга 
тенг. Дифференциал рентанинг иккала турининг ҳам ташкил топиш 
характери тақсимот муносабатларининг характерига боғлиқ эмас. 
Рентани ким ўзлаштириши ўзгармай қолади. Рентанинг ташкил топиш 
шароитидан уни тақсимлаш масаласи ҳам ҳал қилинади. Дифференциал 
рента I ердан фойдаланувчилардан олинади ва бутун жамият 
манфаатлари учун фойдаланилади ва қандайдир бир қисмгина ердан 
фойдаланувчиларнинг ихтиёрида, ишлаб чиқаришни рағбатлантириш 
мақсадида, қолдирилади. Дифференциал рента II, тақсимланишида, 
тупроқ унумдорлигини ўсишининг қанчаси ердан фойдаланувчига боғлиқ 
бўлса, у рентанинг шу қисмини ўзлаштириш ҳуқуқига эга. 
Дифференциал рента II нинг ер унумдорлигини яхшилашда 
қатнашишига мос келадиган қисми жамиятга келиб тушади.
Жамият 
ва 
ердан 
фойдаланувчилар 
ўртасида 
ренталар 
тақсимланишининг реал шароити баён қилинган принципларни ҳисобга 

---

135 
олган ҳолда конкрет шароитлардан келиб чиқиб ҳал қилинади. Лекин ер 
рентаси билан ижара ҳақини бир нарса дейиш нотўғри бўлади. Ижара 
ҳақи рента билан бирга, бошқа элементларни ердан қурилган бино ва 
иншоотларнинг амортизациясини ва бошқаларни ўз ичига олади. Агар ер 
ижарага берилганда майда ер эгасига бериладиган ижара ҳақига фақат 
қўшимча маҳсулотнинг ҳаммаси эмас, балки деҳқон ижарачининг 
зарурий маҳсулотининг бир қисми ҳам киради. Ижара ҳақи - бу ер 
эгасининг у ёки бу ер участкаларидан оладиган барча даромадидир. Ер 
рентаси- бу ер участкасидан фойдаланиш ҳуқуқи учун тўланадиган 
даромад.
Ерга хусусий мулкнинг қонун йўли билан мустаҳкамланиши, 
шунингдек, ернинг ижарага берилиши