|
пр
р
З
У
З
ЕК
З
1
1
1
1
(3.2)
пр
Р
З
У
З
ЕК
З
2
2
2
2
(3.3)
Ечим самарали бўлади, агар
1
2
З
З
бўлса ёки
0
1
2
З
З
қийматларини қўйсак:
1
2
2
1
1
1
2
Е
У
З
У
З
К
К
р
р
(3.4)
Демак, қишлоқ ва сув хўжалиги шароитида қўшимча ҳаражатлар
эксплуатацион ҳаражатлардан кам бўлсагина самарали бўлади. Одатда
капитал ҳаражатларни қопланиш муддати
5
16
,
0
15
,
0
1
Е
1
Т
йилдан кам
бўлсагина иқтисодий жиҳатдан самарали деб ҳисобланади.
Йиллик ҳаражатларни тўхташлар интенсивлиги билан боғлаб кўрамиз.
Капитал таъмир қиймати
1
.
.
р
к
К
ва
2
.
.
р
к
К
бўлса, ҳаражатлар
1
.
.
1
1
.
р
к
р
К
З
;
2
.
.
2
2
р
к
р
К
З
кўринишда бўлади. Ишончлирок вариантда тўхташларга
камаяди ва ишончлилик кўрсаткичларини боғлиқлиги
)
1
(
1
2
р
бўлади.
29
2
1
1
р
р
К
К
К
деб ҳисоблаб (3) ифодадан электр ускуналарни иқтисодий
мезонлар бўйича танлаш шартини оламиз:
Е
У
К
К
К
)
1
(
1
1
1
2
,
(3.5)
бу ерда у =
2
К
У
– электр моторни бир марта тўхтаб қолишига тўғри келувчи
нисбий технологик зарар
У – тўхташдан келган зарар миқдори
К
2
– капитал таъмир ҳаражатлари.
Иқтисодий нуқтаи назардан самаралироқ электр ускуналар танлаш
мезонлари фақат атроф муҳит шароити кўрсаткичларига боғлик бўлмай,
балки электр ускуналарнинг тўхтаб қолишлари интенсивлиги билан,
алмаштирилган самарадорли ускуналар салмоғи билан, тўхтаб қолишлари
оқибатида юзага келувчи технологик зарар билан аниқланади. Электр
ускуналарнинг бажарилишини иқтисодий мезонлар бўйича танлаш учун 3.4-
формуладан янги ишланишли қурилманинг руҳсат этилган қимматлашиш
миқдори аниқланиб, янги қурилма нарҳларининг ҳисобий қийматларини
ҳақиқий (прейскурант бўйича) қийматлари билан солиштириб кўрилади,
натижада такомиллаштирилган ва нисбатан янги электр қурилма олинади.
Ҳисобларга асосланиб ишлаб турган моторлардан 15–20% қимматроқ
бўлган қишлоқ ва сув хўжалиги электр моторлари учун самарали фойдаланиш
зоналари аниқланган (3.1-расм).
Графикдан
кўриниб
турибдики, янги қишлоқ ва сув
хўжалиги электр моторларнинг
қўлланилиши ҳар қандай тўхтаб
қолишлар интенсивлиги ва тўхтаб
қолишларнинг
камайиш
миқдорида иқтисодий самарали
бўлади, қачонки технологик зарар
1
у
бўлса,
яъни
масъул
технологик тизимларда.
Технологик зарар
1
у
дан
кам
бўлганда,
янги
электр
моторларни
қўллаш
тўхтаб
қолишлар интенсивлиги юқори
бўлгандагина мақсадга мувофиқ
бўлади.
1
,
0
: Юқори намликни,
кимёвий
фаол
моддали
ток
ўтказувчи чангли муҳитларда ва
шунга ўхшаш биноларда ҳамда
оғир режим шароитлари ишловчи моторларда.
Электр ускуналарни қуввати бўйича танлаш электр ускуналар
қувватини танлаш масаласини келтирилган ҳаражатлар мезони бўйича
3.1-расм. Иқтисодий критерийлар
бўйича электр моторнинг ишланишини
танлаш графиклари.
-тўхташлар интенсивлиги;
К
-электр
ускунанинг нисбий қиймати;
У
-нисбий
технологик
зарар;
-тўхтаб
қолишларнинг нисбий пасайиши.
30
бажарилиши мумкин. Уларнинг техник кўрсаткичлари бўйича танланганда
электр мотор қувватини технологик машина қувватига мос танлаш ҳар доим
ҳам тўғри аниқ бўлавермайди, яъни электр ускуна қуввати катта ёки тенг
бўлиши мумкин. Кўплаб ускуналар қабул қилинганда бу фарқ катта зарарга
олиб келиши мумкин. Камроқ қувватли курилиш қабул килинса
ишончлилиги пасаяди, каттароқ қувватли қабул қилинса, капитал ҳаражатлар
ортади энергетик кўрсаткичлар пасаяди. Иқтисодий мезон ҳар бир тип-
ўлчамли электр ускунанинг мақсадга мувофиқ юкланиш диапазонини аниқ
белгилаш имконини беради. Бу диапазон юкланишнинг иқтисодий самарали
диапазони дейилади. Бу диапазон ҳар бир электр ускунанинг кутиладиган
эксплуатация шароитидан, тип-ўлчамидан (размеридан) келиб чиқиб,
келтирилган ҳаражатлар тенгламаси таҳлилидан келиб чиқиб аниқланади.
Бу диапазон қуйидаги 3.3 ва 3.4-жадвалларда келтирилган.
3.3-жадвал
Асинхрон моторни юкланишининг иқтисодий самарали оралиқлар
Моторнинг номинал
қуввати, кВт
Эксплуатация шароитларида юкланиш оралиқлари,
(кВт)
Енгил
Ўрта
Оғир
1,1
0,60-1,10
0,50-1,00
0,45-0,95
1,5
1,11-1,50
1,01-1,40
0,96-1,30
2,2
1,51-2,20
1,41-1,90
1,31-1,90
3,0
2,21-3,00
1,91-2,80
1,91-2,60
4,0
3,01-4,00
2,81-3,70
2,61-3,50
5,5
4,01-5,50
3,71-5,20
3,51-5,00
7,5
5,51-7,50
5,21-6,30
5,01-6,00
11,0
7,51-11,00
6,31-10,00
6,01-9,20
15,0
11,10-15,00
10,10-13,00
9,21-12,50
18,5
15,10-18,50
13,10-17,00
12,60-16,00
22,0
18,60-22,00
17,10-20,00
16,10-19,00
Электр ускуналарнинг иқтисодий
самарали
юкланиш
оралири
келтирилган
харажатлар
чизиқларининг кесишиш нуқталари
бўйича аниқланади (3.2-расм). Яъни
шу иқтисодий интервал оралиғида шу
электр ускуна энг кам келтирилган
харажатларга эга бўлади.
3.2-расм. Электр моторнинг
иқтисодий самарали юкланиш
оралиғини аниқлаш учун графиклар.
н
Р
-мотор қувватлари; S-харажатлар.
3.4-жадвал
31
6-10/0,4 кВ кучланишли таъминловчи трансформаторларни
юкланишининг иқтисодий самарали оралиқлари
№
Юклама тури
Трансформатор номинал қуввати, кВ
А
25
63
Do'stlaringiz bilan baham: |
