Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

1.16.Жамғармалар – инвестициялар манбаси 
сифатида. 
Жамғаришдаги муаммоларни макроиқтисодий тахлилларини 
келгусида ривожлантириш тўғрисидаги иш ХХ асрнинг 20- 30 
йиларида ёзиб чиқилган Дж Кейнс иши билан боғлиқ. Бунда асосий 
бош мароиқтисодий кўрсаткичларни боғлиқлиги очиб берилган - 
активлар ва мажбуриятларни умумий суммаси, капитал фоизи, иш 
хаки ва соф фойда, пул массаси, миллий дароимадни истеъмол ва 
инвестициядаги улуши ва унинг хажми урганилган. Бу 
макроиқтисодий параметрлар динамикасидан фойдаланиб Дж. Кейнс
жамғармадан фойдаланиш даражалари ва уни инвестициялаш 
жараёнига таъсир этишини хамда уни шакллантириш механизмини 
асослаб берди. Жамғарма категорияси ва бу билан боғлиқлилик 
мултипликатор тушунчаси ва акселератор функциясини бажарувчи 
кенгайтирилган такрор ишлаб чиқаришда жамғарма нормаси ва 
қўшимча махсулот функциясини бажарувчи иқтисодиётнинг кейнсча
иқтисодий усули хисобланади. 

---

110 
Кейнс нинг макроиқтисодий усули уруш давридан сўнг асосан 
кенг ёйила бошлади. У кўринишда хам бу кўринишда хам у 
нолиберализм ни хисобга олган холда жахон иқтисодиётга 
йўналтирилган барча фанлар амалиёт сифатида қабул қилинган. 
Кейнс йўналиши муқобил вариантлар билан фарқи шуки унда 
иқтисодиётдаги ўзўзини бошқариш механизмидаги давлатни ўрни ва 
роли очиб берилган, қайсики либериализм тарафдорлари бўйича 
бозорни бошқаришдаги давлатнинг ўлчови ва уни аниклаб берган. 
Инвестициялар ва бунда вужудга келадиган иқтисодий 
муносабатлар турли макромухит ва микромухит омиллари билан 
белгиланади. Макромухит омилларига иқтисодий (инфляция, солиқ 
даражалари, мамлакатда амалга оширилаётган пул-кредит сиёсати), 
сиёсий (мамлакатда сиёсий барқарорлик, Қонун базасининг 
мавжудлиги, давлат бошқарувининг барқарорлиги ва х.к.), илмий-
техникавий (фан ва техника тараккиёти даражаси, саноат кудрати, 
мамлакатда амалга оширилаётган саноат сиёсати ва х.к.) сабаблар 
киради. Микромухит омиллари жумласига мамлакатда ракобат 
даражаси, инвестициялаш воситаларидан фойдаланиш имкониятлари 
ва бошқалар киради.
Бундай ёндашув «инвестиция” категориясини барча томонларини 
ўзичига олган, унинг иқтисодий мохияти давлат даражасида қўллаш 
ўз мохиятини очиш ва қўллашга олиб боради. 
Инвестицияни ўсишига бир неча омиллар таъсир қилади. 
Аввало инвестиция хажмига олинаётган даромадни жамғариш ва 
истеъмолга такисмотига боғлик бўлади.Ахолини ўртача киши бошига 
тугр келган энг кам даромади шаротида унинг асосий улуши (70-

---

111 
80%и) истеъмолга ишлатилади. Ахоли даромадини ортиши
жамғаришга йўналтирилган унинг улушини ортишига олиб боради, 
бу қайсики инвестиция маблағларининг манбаси хисобланади.Мос 
холда умумий даромаддаги жамғарманинг улушини ортиши
инвестиция хажмини ортишига олиб боради, ёки акс холда унинг 
тескариси юзага келади. Бирок бундай шароит уларнинг 
инвестицион активлигини кафолатловчи давлатга ахолининг 
ишончини таъминлаш шароити орқали тартибга солинади. 
Инвестиция хажмига кутилаётган даромадлиликни нормаси 
таъсир этади, демак соф фойда улар учун асосий қўзғатувчи 
кўринишда 
юзага 
чиқади. 
(асосий 
уйғотувчи 
восита 
кўринишда).Кутилаётган соф фойда нормаси қанча юқори бўлса у 
холда инвестиция хажми шунча куп бўлади ёки акс холда унинг 
тескариси юзага чиқади. 
Шунингдек инвестиция хажмига ссуда фоиз ставкалари 
ахамиятли таъсир этади, демак инвестициялаш жараёнида нафакат 
шахсий маблағлар балки жалб қилинган маблағларидан хам 
фойдаланиш мумкин.Агар кутилаётган соф фойда нормаси ссуда 
фоизини ўртача ставкасидан юқори бўлса у холда инвестор учун 
бундай қўйилма макул(выгодны) хисобланади. Шунинг учун ссудани 
ўртача фоиз ставкасини ўсиши мамлакат иқтисодиётида инвестиция 
хажмини камайишига олиб келади. Бундай холда давлат пулни 
кредит эмиссиясини чегаралаш орқали муомаладаги пул массасини 
камайтириш мақсадида рестрикцион(рестирикционную политику) 
сиёсат олиб боради. Давлат кредит хисобига ссудани ўртача фоиз 
ставкасиини камайтириш орқали инвестицион товарларга талабни 

---

112 
кутариш ва унга бўлган таклифни ошириш воситаси ёрдамида
инвестицион активликни рагбатлантиради.