Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари

I BOB XULOSALARI 

 

Magistrlik  dissertatsiyamizning  mazkur  bobida  biz  hikoyaning  janriy 

xususiyatlari,  uning  shakllanish  va  taraqqiyot  bosqichlari  borasida  uch  adabiyot: 

o’zbek, rus va ingliz adabiyotini qiyoslash yo’li bilan fikr yuritishga harakat qildik. 

Izlanishimiz  jarayonida  ularning  o’xshash,  farqli  jihatlarini  aniqlash,  uch 

adabiyotning  bir-biri  bilan  munosabati,  aloqasi  va  adabiy  ta’siri  masalalarini 

izohlash,  talqin  etish  yo’lidan  bordik.  Hikoyaning  janriy  xususiyatlarini,  ilmiy-

nazariy  mohiyatini  yoritishda  ham  yozuvchilar,  ham  adabiyotshunoslar  nuqtai 

nazarini  o’rganishga  va  ularni  solishtirish  orqali  yakuniy  xulosalar  chiqarishga 

imkonimiz darajasida urindik. 

Bobda yoritilgan masala yuzasidan quyidagi yakuniy xulosalarga keldik: 

1.

 

Hikoya  bu-  epik  turning  kichik  janrlaridan  biri  hisoblanib,  hayotdagi 

muhim,  tanlangan  voqea  va  hodisalar  qisqa  shaklda  bayon  etiladigan 

---

32 

 

nasriy  asardir.  Unda  aniq  maqsad  qisqa,  lo’nda  bayon  qilinadi.  Xulosa, 

ko’pincha, o’quvchi hukmiga havola etiladi. 

2.

 

O’zbek  adabiyotida  hikoyaning  ilk  namunalarini  O’rxun-Enasoy  yozma 

yodgorliklarida 

voqea 

ishtirokchilari 

tomonidan 

bayon 

etilgan 

ko’rinishini uchratamiz ( 5 – 7 – asrlar ). 

Keyinroq  yaratilgan  Rabg’uziyning  “  Qissasi  Rabg’uziy  ”  (14-asr) 

asarida,  Navoiyning  “  Hayrat  ul-abror  ”,  “  Sabba’i  sayyor  ”  (15-asr), 

Poshshoxojaning  “  Gulzor  ”,  “  Miftoh  ul-adl  ”  kabi  asarlarida  ham 

hikoyaning noyob namunalarini uchratamiz. 

3.

 

A.P.  Chexov  jahon  adabiyoti  hikoyachiligida  muhim  ijodiy  maktab 

yaratgan.  Buni  dunyo  adabiyoti  vakillari  tan  oladi  va  e’tirof  etadi. 

Jumladan,  A.Qahhor  ijodi  ham  bundan  mustasno  emas.  Hozirgi 

zamonaviy 

hikoyachilikni 

ham 

Chexov 

ijodiy 

maktabidan 

bahramandligini sezish va alohida ta’kidlash mumkin. 

4.

 

 Rus  adabiyotida  hikoyaning  noyob  namunalari  yaratilishi  bilan  birga, 

B.T.  Belinskiy,  B.  Tomashevskiy  kabi  adabiyotshunos  olimlar  uning 

nazariy,  ilmiy  xususiyatlarini  ham  aniqlashtirib,  talqin  va  tadqiq  etib 

berishgan. 

5.

 

 Ingliz  adabiyotida  ham  hikoya  janrining  paydo  bo’lishi,  rivojlanish 

bosqichlari to’g’risida ilmiy izlanishlar olib borilgan. Jumladan, Charles 

Mey  hikoya  janrining  ingliz  adabiyotidagi  taraqqiyot  bosqichlarini 

aniqlaydi,  o’z  tadqiqotlarida  batafsil  ma’lumot  beradi.  Uning  fikricha, 

hikoya janri ildizlari Renessans davriga borib taqaladi. Bibliya va Qur’on 

kitoblaridagi  hikoyatlarda  ham  uning  janriy  xususiyatlari  kuzatilishini 

e’tirof  etadi.  Ammo,  14-asrda  yashab  ijod  etgan  Bokachcho  va 

Chouserlar  yaratgan  hikoyalar,  janrning  tipik  namunalari  ekanligini 

ta’kidlaydi. 

6.

 

Biz  hikoya  janrini  talqin  etar  ekanmiz,  davrlar  bo’yicha  taraqqiyot 

bosqichlarini,  o’ziga  xos  xususiyatlarini  va  har  bir  davrning  yetuk 

hikoyanavislarini  belgilab  borishga  harakat  qildik.  Jumladan,  19-asrda 

---

33 

 

Hofman,  Gogol,  Edgar  Alan  Po,  O.Genri,  G.  Jeyms  hikoyalari  janrni 

mukammal bosqichga ko’targan bo’lsa, 20-asrda Heminguey Chexovona 

ijodiy  uslubda  yaratgan  hikoyalari    bilan  o’quvchilarni  xushnud  qiladi. 

Zamonaviy  hikoyachilikda  Virjiniya  Vulf,  Nadin  Gordimer  kabilarning 

nomlari muhim ahamiyatga ega. 

7.

 

Mazkur bobda bir qancha ingliz hikoyanavislarining asarlari va fikrlarini 

kuzatdik.  Ular  o’zlarining  hikoyalari  bilan  janrni  nazariy  jihatdan 

takomillashtirish imkoniyatini yaratdilar. Bu bilan ular janr taraqqiyotiga 

ulkan hissalarini qo’shdilar.