Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси соғЛИҚНИ

 
―QUTADG‘U BILIG‖ ASARINING TARBIYAVIY AHAMIYATI 
 
Shoyimova Sh.S. 
Toshkent pediatriya tibbiyot instituti qoshidagi akademik litsey
Tillar kafedrasi 
 
Sharq Uyg'onish davrining turkiy muhitdagi dastlabki yirik siymosi Yusuf 
Xos Hojib ―Qutadg‘u bilig‖ asari bilan mashhurdir. «Qutadg'u bilig» — Qut 
(saodat, baxt) ga eltuvchi bilim demakdir. Bu asarning maydonga kelishi kuchli 
hayotiy zarurat va ma'naviy ehtiyoj bilan aloqador. Aslida uni vatan, el-yurt 
madhiyasi deb atash mumkin. Zero, asar to'laligicha turkiy xalqlarning davlat 
tuzilishi, el-yurt farovonligini ta'minlashga qaratilgan omillarning badiiy tahlilidan 
iboratdir. Ana shu fikrlar jarayonida Yusuf Xos Hojib o'z vatanining tolmas 
oshig'i, o'z elining sadoqatli va fidokor farzandi sifatida namoyon bo'ladi. U asarda 
goh olam sirlaridan yaxshi xabardor mutafakkir, goh qadim moziy sarhadlariga 
nazari yetgan muarrix, goh zamonasining turli sohalariga oid fanlardan puxta 
xabardor bo'lgan zukko olim va tabiiyki, inson qobiliyatining turli-tuman 
manzaralarini tavsif etuvchi hassos shoir sifatida ko'rinadi. 
Yusuf Xos Hojib nazarida Vatanga xizmat bu dastlab xalqqa, el-u yurtga 
xizmat qilishdir. Faqat shu yo‘l bilangina Vatanning ozodligini, uning iqtisodiy, 
harbiy va siyosiy qudratini ta'minlash mumkin. Shu maqsadda adib XI asrdagi juda 
ko'plab ijtimoiy guruh va tabaqalarga tavsif beradi, ularning jamiyat va yurt 
oldidagi mas'uliyat va burchlariga alohida to'xtab o'tadi. Yusuf Xos Hojib har bir 
shaxs jamiyatning og'irini yengillatishga urinmog'i kerakligini uqtiradi. Buning 
uchun esa har bir kishi o'z ishi bilan shug'ullanmog'i, halol, pokiza yashamog'i, 
o'zining tor shaxsiy manfaatlari doirasida biqinib qolmasdan el- yurt manfaatlarini 
ustun qo'ya oladigan darajaga ko'tarilmog'i shart. Buning yo'li o'qish, o'rganishdir.
Uquv-idrok kishi ko'nglini boyitadi. Ko'ngli boy kishi esa himmat-muruvvatli, 
sofdil, odil bo'ladi. Aksincha, bilimsiz, uquv-idroksiz kishilarni tiriklar qatoriga 
qo'shish qiyin. Shuning uchun ham bilimga intilish, o'zini bilim bilan poklashga 
urinish chin insoniy fazilatdir. Demak, nafsning erkin bo‘lishi kuch olishi bilim va 
aql –idrok yo‘lini to‘sishi bilan dahshatlidir. Bu asar o'z oldiga axloqiy-tarbiyaviy 
hamda ma'rifiy muammolarni badiiy tarzda tasvirlashni bosh maqsad qilib qo'yadi.
Pand-o'git bevosita muallif yoki ayrim qahramon tilidan aytilishi ham, asarda 
tilga olingan tegishli voqea-hodisalar tasviridan ham anglanishi mumkin. 
«Qutadg'u bilig»da har ikki holat ham kuzatiladi. 

---

237 
Bu asar o‗quvchining o‗tmish ma‘naviy merosimizga bo‗lgan qiziqishlarini 
orttirish va vatanga bo‗lgan muhabbat ruhida tarbiyalash irodaviy sifatlarini 
shakllantirish, har xil vaziyatlarda o‗ziga ishonch hissini oshirish, inson qadr – 
qimmatini ulug‗lash, hayot qiyinchiliklarini yengib o‗tishda to‗g‗ri qaror qabul 
qilish ko‗nikma va malakalarini shakllantirish uchun muhim ahamiyatga egadir.