Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Ўзбекистои Ресиубликаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги

9-расм. Нафас (орғанларм) тизими
I. Бронхиал шохларда ўпка 
томирлари
II. Алвеолалар ацинуслари билан 
бронхиолалар (катталаштирилган).
III. Алвсолаларнинг ташки 
кўриниши. Кўк бўёқларда вена, кон 
томирлари кўрсатилган (кислородга 
камбағал). Қизил ранг артериал 
томирлар (кислородга бой)
IV. 
Алвеолаларнинг ички 
кўриниши, алвеолаларга борувчи 
йўллар: 1. Бурун бўшлиғи. 2. 
Бурун раковинаси. 3. Ҳалқум 
тоғайи. 4. Трахсянинг биринчи 
тоғай ҳалқаси. 5. Чап ўпка учи. 6. 
Унг ўпканинг очилған бронхиал 
шохчалари. 7. ва 8. Ўпканинг 
артерия ва веналари. 9. Ацинус 
(2га қаранг) 10. Ўпканинг асоси.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Агарда биз ўпканинг тузилишини бир бош узум тузилишига 
ўхшатсак, бронх ва бронхиолалар узум бошининг бандлари бўлса, бир 
канча миллионлаб олавсола ва бронхиолалар унинг шингилига, олвсола 
эса -гужумига ўхшайди (9-расм).
ОВҚАТ ҲАЗМ ҚИЛИШ ТИЗИМИНИНГ ВАЛЕОЛОГИК ТАҲЛИЛИ
Ҳазм деганда истеъмол қилинадиган овкат маҳсулотларини, организм 
ҳужайраларининг ўзлаштира олиши даражасига етказиб, таъминлаб 
берувчи физик, кимсвий ва физиологик мураккаб жараснлар йигиндиси 
тушунилади.
Овқат ҳазм қилиш тизими организмнинг барча бошка тизимларига, 
қисмларига, аъзо, тўқима ва ҳужайраларига, уларнинг яшаши учун зарур 
бўлган озука моддаларини, витамин ва бошқаларни етказиб беради. Овкат 
моддалари организм учун қурувчи материал ва энергия манбаи бўлиб 
хизмат қилади. Ш унннг учун ҳам овкат ҳазм килиш тизимининг аҳамияти 
хам ниҳоятда кагга. (10-расм).
10-расм. Ички аьзоларнинг умумий куриниши
I. Томоқ. 2. Трахея. 3. \п к а . 4. Юрак . 5. Жигар. 6. Меъда
7. Ингичка ичак. 8. Иўғон ичак.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Катта одам бир кеча-кундузда 2,25 л. меъда шираси ажратади. У 
рангсиз, ҳидсиз суюқлик бўлиб, нордон (кислоталик) муҳитга эга. 
Ширанинг деярли 99% ни сув ташкил этади. Унинг қуруқ қолдиғи органик 
ва ноорганик моддалардан ташкил топган. (1-жадвал)
Ейилган овқатларни ҳазм бўлиши, яъни қонга сўрилиши уларнинг 
сифатига ва ҳажмига боғлик. Шира ажралишининг давомлилиги ҳам 
турлича: гўштга шира 7 соат ичида, нонга 10 соат, сутга 6 соат мобайнида 
ажралади. Ш иранинг энг кўп (максимал) микдори гўшт истеъмол 
қилиигандан сўнг 2-соатнинг охирида, нондан кейии 1-соат охирида, 
сутдан кейин 3-соатда кузатилади.
Овқат моддаларнинг узоқ муддатда ҳазм булишининг сабаби жуда 
кўп нарсаларга боғлиқ, яъни:
1) аввало овқат ейишдаги хоҳиш ва муҳитга,
2) ейилган овқатнинг сифати ва миқцорига,
3) меъда ва ичак ҳаракатларига (перисталтикасига),
4) овкат истеъмол қилгандан сўнг киши ўзини қандай тутишига 
(оғир меҳнат қилиш, руҳий ҳолати, дам олиши ва бошқалар).
Овқат ҳазм қилиш ҳам жуда мураккаб жараёнлардан ҳисобланади 3 
фазага ажратилади:
Биринчи мураккаб рефлектор фаза (исихик, руҳий, мия фазаси). 
Иккинчиси меъда фазаси (кимёвий, гуморалкимевий, нейрог)'морал) 
Учинчиси ичак фазаларидир.
Меъданинг мотор функцияси деганда ундаги бўладиган ҳаракатлар 
қисқаришлар тушунилади.
Меъдада 3 турдаги ҳаракат ҳодисалари борлиги аниқланган. Улар: 
1 .Перистальтик, 2.Систолик, З.Тоник ҳаракат ҳодисаларидир.
Суюқликлар эса меъдага тушган заҳоти 12 бармоқли ичакка ўта 
бошлайди. Яхши майдаланган овқат дағалроқ овқатга нисбаган меъдадан 
тезроқ 12-бармоқ ичакка ўтади.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---