Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

Amaranthyus
amarantdoshlar – 
Amaranthacae 
oilasiga kiradi. 
Bo‘yi 2-3 metr keladigan bir yillik o‘t o‘simlik. Poyasining yo‘g‘onligi 8-10 
santimetr, bargi cho‘ziq va ellipsimon bo‘lib poyada uzun bandi bilan ketma-ket 
joylashgan. Gullari mayda va ko‘rimsiz yirik yarim metr keladigan 
supurgisimon to‘p gulda joylashgan. Urug‘lari mayda sharsimon, qo‘ng‘ir yoki 
sariq rangda bo‘lib, 1000 donasining vazni 0.4-0.6 gramm keladi. Bir tup 
o‘simlik 0.5 kilogramgacha urug‘ berishi mumkin. Urug‘ining osti yaltiroq, iyun 
oyida gullaydi, urug‘i iyulda pishib yetiladi. 
BMT tomonidan “XXI asr madaniy o‘simligi” deb e’tirof etilgan 
amarantning 19 ta turi Andijonning turli tuproq va iqlim sharoitlarida sinovdan 
o‘tkazildi va ulardan eng samarador 5 ta navi tanlab olindi. So‘nggi besh yil 
davomidagi tajribalar ushbu o‘simlikni yetishtirish fermerlar uchun yuqori 
daromad manbayi bo‘lishidan tashqari, chorvachilik, parrandachilik, oziq-ovqat 
va farmatsevtika sanoatida ham keng miqyosda foydalanish mumkinligini 
ko‘rsatmoqda. 
Amarant issiqsevar va yorug‘sevar o‘simlikdir. Bu o‘simlik ekiladigan 
maydonlarda kuzgi shudgorlashdan oldin organik va mineral o‘g‘itlar berilib 25-
28 sm chuqurlikda sifatli shudgor qilinishi kerak. Aprel-may oylarida tuproq 
harorati 10-12 gradusga yetganda, urug‘ ekish kerak. Amarant urug‘larining 
129 

---

ustki qismi qattiq parda bilan qoplanganligi sababli unib chiqishi uchun ko‘proq 
nam talab etiladi. 
Bu o‘simlik qator oralari yumshatiladigan ekin turlari sarasiga kirganligi 
uchun tuproq mexanik tarkibi, fizik kimyoviy xususiyatlarini hisobga olgan 
holda qator oralarini 30, 45, 60, 70sm qilib egat olish mumkin. Urug‘ ekishda 
sabzovot ekuvchi seyalkalardan foydalansa bo‘ladi. 
Qatorlardagi ko‘chat qalinligi 1 metr da 25-30 tup qilib belgilanishi 
maqsadga muvofiqdir. Shu qalinlikda ko‘chat qoldirilganda gektaridan 600-700 
sentner ko‘k massa va 1-2 sentnerdan urug‘ yetishtirish imkoni bo‘ladi. 
Amarantni uy sharoitida ham ko‘chatlarini yetishtirish mumkin. 
O‘simlik bo‘yi 10-15 sm ga etganda qator oralarini ishlov berish bilan birga 
rivojlanishni tezlashtirish maqsadida gektariga 40 kg azot, 20 kg kaliy berish 
maqsadga muvofiq. Ikkinchi oziqlantirish amarant bo‘yi 30-35 sm ga yetganda 
amalga oshiriladi. Gektariga 30 kg dan azotli va fosforli o‘g‘it berilishi kerak. 
Amarant juda shifobaxsh o‘simlik bo‘lib tabobatda uning moyidan 
xolesterinni biosintez qilishda, organizmni radionuklid, og‘ir metall tuzlaridan 
130 

---

tozalashda, yuqumli kasalliklar, gerpes, psoriaz, vitiligo, neyrodermit, ekzema, 
atopik dermatit, oshqozon-ichak yaralari, qandli diabet, jigar xastaligi, siydik-
jinsiy organlarining shamollashi, ateroskleroz, anemiya, avitaminoz, 
stenokardiya, gipertoniya, onkologik va yurak qon-tomir xastaliklaridagi 
muammolarni hal qilishda keng foydalaniladi. Amarant moyi immunitetni 
oshirishda, kamqonlikka qarshi kurashda tavsiya etiladi 
Amarant moyi tarkibida akula jigaridan topilgan skvalen mavjud bo‘lib 
uning miqdori akula jigaridagidan 8-10 marta ko‘pligi aniqlangan. Bu o‘simlik 
tarkibida to‘yinmagan moy kislotalarining mavjudligi qon tomirlarida 
to‘planuvchi xolestirin unumlarini tozalashda samarali foyda beradi.
Amarantning yashil massasi va kunjarasi chorvachilikda yuqori energetik 
oqsil-vitaminli yem bo‘lib, nasldor qoramollar go‘sht mahsuldorligi va 
parandachilikda tuxum sonining ko‘payishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Hozirgi 
kunda 
amarantdan kosmetologiya sohasida xomashyo sifatida keng 
foydalanilmoqda. 
Bugungi kunda kuchli sho‘rlangan degradatsiyaga uchragan tuproqlarda 
amarant yetishtirish imkoniyatlari va yerning sho‘rlashish darajasi kamayib 
borishi dinamikasini o‘rganish maqsadida ilmiy tadqiqotlar ishlari amalga 
oshirilmoqda. Tekshirishlar sho‘rlangan tuproqlarda boshqa o‘simliklar o‘sa 
olmaydigan noqulay sharoitlarda ham amarant yetishtirish mumkinligini 
ko‘rsatmoqda. Unumdor tuproqlarda undan 7 tonnagacha don mahsuloti olinsa, 
sho‘rlangan tuproqlarda 2-3 tonna hosil olinmoqda. 
Bioorganik kimyo instituti olimlari laboratoriya tahlillari amarant ko‘k 
silosidagi oqsil makkajo‘horinikiga qaraganda 6,5 marta yuqoriligini ko‘rsatdi. 
Don massasiga nisbatan 2-2,5 % ni tashkil qiladigan sovuq holda siqib olingan 
moyning 1 litri dorivor vosita sifatida Rossiyada 200 AQSh dollarida, AQSh da 
esa 700-800 AQSh dollarida narxlanadi.