|
Merlinius bagdanovi-katjakovi,
yovvoyi bodomda va
yovvoyi pistada
Mategus, Tylenchorhynchus mashhoodi
daraxtlarida ushbu
turlar uchradi. Bundan tashqari tokda M.gaudialis, M.rugusos, nok, o‘rik, olma,
tokda
T.maxsimus
turlari aniqlangan bo‘lgan bo‘lsa,
Amlimerlinius magnicauda
turi esa yong‘oq daraxtida uchradi. Muallifning ma’lumotlariga ko‘ra uzum,
yong‘oq, o‘rik, yovvoyi pista, anor, anjir va yovvoyi bodom daraxtlarining ildiz
va ildiz atrofi tuproqlarida
Merlinius
bucharicus
,
M.brevidens,
M.cylindricaudatus
,
M.microdorus
,
M.hexagranmmus
nematoda turlari topilgan
[ 2].
Tojikiston Respublikasida T.T. Tebenkova [3] tomonidan Pomir Oloy tog‘
tizmasidagi tabiiy biotsenozlardagi daraxt va butalarda Hoplolaimidae oilasiga
mansub 20 tur parazit fitonematodalar aniqlangan. Tadqiqot ishida ushbu
turlarning siyrak o‘rmonlar yoki shag‘alli zonalar, kengbargli mezofill
o‘simliklar o‘sadigan mintaqalar yoki qora o‘rmonlar zonasida tarqalish
xarakteri va ushbu mintaqalar uchun xarakterli bo‘lgan turlar tarkibi keltirilgan [3].
Buta va daraxtchil o‘simliklarning nematoda faunasini o‘rganishda
E.P.Azizovaning Toshkent viloyati sharoitida tok va uning ildizi atrofidagi
tuproqda yashovchi nematodalar faunasini o‘rganishga doir ishlari tahsinga
loyiqdir. U O‘zbekiston Respublikasining Toshkent viloyati sharoitida bir necha
tok navlaridagi nematoda faunasini o‘rgandi. 1967-1970 yillarda Toshkent
viloyatining uchta xo‘jaligida olib borilgan tekshirishlar natijasida tok va uning
148
ildiz atrofidagi tuproq nematodalarining barcha ekologik guruhlarga mansub 49
ta turi aniqlandi. Ushbu amalga oshirilgan tadqiqot ishlarida O‘zbekiston
Respublikasida birinchi marta
Xiphinema americanum
va
Xiphinema index
turlari tok ildizi atrofidagi tuproqning 40 sm chuqurligida aniqlandi [1].
1978-1981 yilda Sh.X.Xurramov O‘rta Osiyo davlatlari sharoitida birinchi
marta xurmo daraxti nematoda faunasini o‘rganish ustida to‘laqonli
fitogelmintologik tadqiqotlar o‘tkazdi. Olib borgan tadqiqotlar natijasiga ko‘ra
xurmo daraxtining ildiz va ildiz atrofi tuproqlarida 8 turkum, 32 oila, 57 avlodga
mansub 73 tur nematodalar aniqlandi. Xurmo daraxtining ildiz va ildiz
atrofidagi tuproqlarda Tylenchida, Rhabditida, Aphelenchida, Dorylaimida
turkumlari vakillari tur va son jihatidan dominantlik qilishi qayd etilgan.
Ekologik guruhlar bo‘yicha esa kasallik keltirib chiqarmaydigan fitonematodalar
yetakchi o‘rinni (64,1%) egallashi aniqlangan [4].
G.Norbo‘tayeva, G.Abduraxmonovalar Samarqand viloyatining ayrim
mevali daraxtlari ya’ni shaftoli, olma, o‘rik, xurmo o‘simliklari
fitonematodalarining ekologik xususiyatlarini o‘rgangan. Mualliflar tomonidan
o‘tkazilgan tadqiqot natijasida 55 tur fitonematodalar aniqlangan. Aniqlangan
fitonematodalar 2 ta sinf (Adenophorea, Sesernentea), 4 turkum (Chromodorida,
Enoplida, Rhabditida, Tylenchida), 18 ta oila, 30 ta avlodga mansub ekanligi
qayd etilgan [5].
A.S.Bekmuradov Surxondaryo viloyatida anor o‘simligida uchrovchi
fitonematodalarni o‘rgangan. Tadqiqotchi tomonidan Surxondaryo viloyati anor
agrosenozlarida olib borilgan fitogelmintologik tadqiqotlar natijasida 98 turga
mansub fitonematodalar aniqlangan. Ular orasida bitta tur (
Xiphinema
opisthohysterum
) O‘zbekiston faunasi uchun yangi tur sifatida, 24 tur esa anor
o‘simligi va ildizi atrofidagi tuproqda birinchi marta qayd etilgan. Bundan
tashqari, anor agrosenozlarida aniqlangan fitonematodalarning original
morfometrik ko‘rsatkichlari va tarqalishi to‘g‘risida ma’lumotlar aniqlagan [5].
2018-2020 yillarda Samarqand viloyati Urgut tumani hududida joylashgan,
Qoratepa tog‘ massivida o‘suvchi yovvoyi bodom, yovvoyi pista daraxtlarida
uchrovchi fitonematodalarni o‘rgangan. Tadqiqot natijalariga ko‘ra yovvoyi
bodomda Dorylaimida, Rhabditida, Tylenchida turkumlariga xos turlar uchrab,
ularga
Dorylaimus similis, D.elengans, Eudorylaimus kirjanovae, E.parvus,
E.pratensis,
Aphelenchus avenae, A.cylindricondetus, Tylenchus davainei,
Ditylenchus dipsaci,
D.intermedus, Pratylenchus vulnus, P. coffee
kabi turlar
uchragan. Yovvoyi pista daraxtida quyidagi avlodlar:
Dorylaimus,
Eudorylaimus, Discolaimus, Mesodorylaimus, Xiphinema Panagrolaimus,
Drepanodorus Aphelenchus, Aphelenchoides, Bursaphalenchus, Tylenchus,
149
Aglenchus,Ditylenchus, Pratylenchus, Rotylenchus, Merlinius, Criconemoides
uchrashi qayd etildi [5].
Fitonematodalarning zararli ta’siri, ayniqsa, yosh nihollarda kuchli seziladi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, ta’kidlash lozimki, bizning sharoitimizda parazit
nematodalarning tur tarkibini aniqlash, tarqalishi va o‘simliklarning zararlanish
darajasini o‘rganish, shuningdek, ularga qarshi kurash choralarini ishlab chiqish
muhim vazifalardan hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
