Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 2019 yil 23 oktabrdagi PF-5853-sonli 
“O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020-2030 
yillarga mo‘ljallangan strategiyasi” haqidagi Farmoni.
2. Усманова К. А., Нурбоева М. С. Рекомендации по сушке фруктовых и 
виноградных продуктов //Science and Education. – 2021. – Т. 2. – №. 2. 
3. T.R.Shomurodov I.I.Mehmonov H.F.Jo`rayev O.R.Abduraxmonov “Oziq-
ovqat texnologiyasida ishlab chiqarish jarayonlari va qurilmalari”. 
MEVA- SABZAVOTLARNI QURITISHNING KONVEKTIV USULI. 
 
K.A.Usmanova,
Jizzax politexnika instituti 
 
Annotatsiya: 
Ushbu maqolada O‘zbekiston Respublikasida oziq-ovqat 
mahsulotlar havfsizligini ta’minlash, iste’mol ratsionini yahshilash, talab 
etiladigan miqdordagi oziq-ovqat havfsizligi davlat siyosatini ishlab chiqish va 
joriy etish bayon etilgan. 
Kalit so‘zlar:
 konvektiv, quritish, harorat, meva-sabzavot, elektr-energiya. 

---

350 
Аннотация:
В данной статье описывается разработка и реализация 
государственной политики по обеспечению безопасности пищевых 
продуктов и совершенствованию режима питания в Республике Узбекистан, 
необходимого объема продовольственной безопасности.
Ключевые слова:
конвективная,сушильная,температурная,фрукты и 
овощи, электричество. 
Annotation:
This article describes the development and implementation of 
state policy to ensure food safety and improve the diet in the Republic of 
Uzbekistan, the required amount of food security.
Keywords:
 convective, drying, temperature, fruits and vegetables, electricity. 
O‘zbekiston Respublikasida qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020-2030 
yillarga 
mo‘ljallangan 
strategiyasini 
tasdiqlash 
to‘g’risida 
O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidenti Sh.Mirzoyevning “Oziq-ovqat mahsulotlari havfsizligini 
ta’minlash va iste’mol ratsionini yahshilash, talab etiladigan miqdordagi oziq-
ovqat havfsizligi davlat siyosatini ishlab chiqish va joriy etish” bayon etilgan. 
Qishloq xo‘jaligi mamlakatimiz iqtisodiyotining muhim sektorlaridan biridir. 
Ayni paytda qishloq xo‘jaligi maxsulotlarini qayta ishlash va sifatli saqlashni 
rivojlantirishga alohida e’tibor qaratish zarur. Qishloq xo‘jaligi maxsulotlarini 
quritish, ularni uzoq muddat saqlash va foydali xususiyatlarini saqlab qolishni 
ta’minlash bilan bog’liq muammolarni hal etishning eng samarali yo‘llardan 
biridir. 
Bugungi kunda meva-sabzavotlarni quritish nafaqat O‘zbekistonda, balki 
butun dunyoda keng tarqalmoqda. Xozirgacha meva-sabzavotlarni quritishning 
turli usullari ishlab chiqilgan bo‘lib, ular tabiiy va sun’iy usullarga bo‘linadi. 
Hozirgi kunda quritishning tabiiy usuli maxsulotning sifat ko‘rsatkichlari jihatdan 
bir qator bozor talablariga javob bermaganligi tufayli sun’iy quritish usullaridan 
keng foydalaniladi. 
Sanoatda sun’iy quritishning bir qator usullari mavjud bo‘lib, ularga: 
konvektiv, kontaktli, radiatsiyali, dielektrik va sublimatsion kabi usullar kiradi. 
Quritishning bu usullari orasida konvektiv usul sanoat korxonalarida keng 
foydalaniladigan usul hisoblanadi. Bunda asosan elektr tokidan foydalniladi. 
Meva-sabzavotlarni quritishning konvektiv usuli xar tomonlama qulayligi 
bilan ajralib turadi. Bunday quritish uskunalari nafaqat sanoat korxonalarida, balki 
uy sharoitida qo‘llash mumkinligi bilan va kerakli maxsulotni qisqa muddatda 
quritishi va qulayligi bilan ko‘pchilikning e’tiborini tortadi. Bunday quritish 
uskunalariga jaxon bozorida keng tarqalgan “Weiss Gauff D-7050”, “ROTOR”, 
“BEIOMO 8360” kabilarni misol qishimiz mumkin. 

---

351 
Quritishning konvektiv usuli xozirgi kunda yangi yo‘nalishlaridan biri bo‘lib , 
uning bir qator kamchiliklari ham mavjud hisoblanadi. Birinchisi quritishda 
quritiladigan maxsulotlarning miqdorining ozligi bo‘lsa , ikkinchisi juda yuqori tok 
kuchlanishida ishlashi hisoblanadi. Yuqorida keltirib o‘tilgan “Weiss Gauff D-
7050”, “ROTOR” kabi uskunalarning ham maxsulotni quritish hajmi 5-10 kgdan 
oshmaydi, bunda energiya sarfi 250 vattni tashkil etadi. Bu esa maxsulot 
unumdorligi, kamligining yaqqol ko‘rinishidir. Maxsulot hajmini oshirish va elektr 
energiyasini tejash muhim vazifalardan biridir. 
Mavjud qishloq xo‘jaligi quritish qurilmalari energiya sarfiga ko‘ra shartli 
ravishda ikki guruxga bo‘linadi ya’ni: yoqilg’ida (turli an’anaviy energiya 
resurslaridan foydalaniladi) va quyosh energiyasi yordamida ishlaydigan guruxga 
ajratiladi. Yoqilg’i asosida ishlaydigan quritgichlarning ustunligi shundaki, ular 
yuqori darajada maxsuldorlikni ta’minlab, sanoatda qo‘llash imkonini beradi. 
Kamchiligi esa narxining qimmatligi va energiyani ko‘p talab qilishidir. 
Mamlakatimiz tabiiy-iqlim sharoitida quyosh energiyasi asosida ishlaydigan 
qurilmalardan foydalanish ko‘rib chiqilayotgan, ilmiy texnik muammolarni hal
qilish uchun istiqbolli hisoblanadi. Yoqilg’i-energetika resurslarini tejash, ishlab 
chiqarishning ekologik jihatdan sofligi, qulay tabiiy-iqlim sharoitlari ushbu 
qurilmalarining 
afzalliklari 
sirasiga 
kiradi. 
Ayniqsa 
qishloq 
xo‘jalik 
maxsulotlarining 
pishib 
yetilishi 
va 
qayta 
ishlash 
jarayoni 
quyosh 
radiatsiyalarining eng faol davriga to‘g’ri keladi. 
Yurtimiz quyoshli o‘lka hisoblangani uchun sun’iy quritish uskunalari asosan 
quyosh energiyasidan elektr tokini ishlab chiqaruvchi quyosh batareyalaridan 
foydalanish katta samara beradi va elektr tokini tejab qoladi. Bu sohada bir necha 
yillardan buyon ilmiy izlanish olib borayotgan bir qator fan doktorlari va 
professor-o‘qituvchilarimizning ilmiy izlanishlari besamar ketmayotganini ham 
ko‘rishimiz mumkin. Shu jumladan Z. Iskandarov va uning shogirdlari olib 
borayotgan ilmiy izlanishlar o‘z samarasini berganining guvohi bo‘lishimiz 
mumkin. Ular yaratgan quritish uskunasi quyosh energiyasidan quvvat olib 
ishlaydi. Shuningdek elektr energiyasi sarfini 40% gacha kamaytiradi. Lekin bu 

---

352 
quritish uskunasi asosan kichik va o‘rta hajmdagi qayta ishlash korhonalariga 
moslangan hisolanadi. Bu esa bir vaqtning o‘zida bir qator muammolarni keltirib 
chiqaradi. 
Birinchidan, yuritmizda bunday quritish uskunalarining yetishmovchiligi
bo‘lsa, ikkinchidan, sanoat va qayta ishlash korxonalarining kamligi, uchinchidan 
esa, meva-sabzavotlarning asosan mavsumiyligidir. Bir mavsumda pishib 
yetiladigan maxsulotlarni hajmining yildan-yilga ortib borishi va transport 
vositalarining yetishmovchiligi kelib chiqishi oqibatida maxsulotning bir qismi 
zararlanadi. Bu esa nafaqat quritiladigan maxsulot hajmini kamaytiradi, balki 
quritilgan maxsulot sifatiga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. 
Bu muammolarni hal etishda nafaqat qayta ishlash korxonalarining sonini 
ko‘paytirish va quritish hajmini oshirish, balki fermer xo‘jaliklarining o‘zida 
ma’lum miqdorda maxsulotlarni quritishni tashkil etish ham o‘z samarasini beradi, 
ya’ni qayta ishlash korxonalariga yetkazib berishda yuqorida keltirib o‘tilgan bir 
qator muammolar yuzaga kelganda o‘z samarasini ko‘rsatadi. Shu bilan bir qatorda 
maxsulot sifati yaxshi saqlanib qolinadi, zararlangan maxsulotlar miqdori keskin 
kamayadi. Bunday quritish obyektlarini tashkil etish natijasida bir qancha aholini 
ish bilan ham ta’minlash mumkin. Fermer xo‘jaliklari uchun ham qator qulayliklar 
tug’diradi. Quritiladigan hom ashyoni xo`jalikning o‘zida quritish imkonini beradi 
va transport vositalariga ketadigan xarajatlarni ham kamaytiradi. Bunda quritilgan 
maxsulot ichki bozor iste`molchilari uchun tannarxini pasaytirish maqsadida 
polietilen xaltachalardan foydalanib, tashqi bozor ya`ni export uchun qadoqlashda 
qog`oz qutilardan foydalaniladi. Qog`oz qutilardan foydalanishdan asosiy maqsad 
quritilgan maxsulotni istalgan masofaga sifatini pasaytirmagan holda yetkazib 
berish imkonini beradi. Yuqorida keltirib o`tilgan say-harakatlar tashqi savdo 
aylanmasidagi o`z o`rnimizni egallashga asos bo`ladi.Bu esa mamlakatimizda 
xususiy tadbirkorlik salohiyatini oshiradi, ya’ni fermer xo‘jaliklarining o‘zida 
quritishni tashkil etish maxalliy export qilish uchun yo‘l ochib beradi. 

---

353 
Qishloq xo‘jaligi mamlakatimizning etakchi tarmoqlaridan biri sifatida 
nafaqat aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlashda, balki iqtisodiyotning 
boshqa sohalarini rivojlantirishda ham muhim o‘rin egallaydi. Bugungi bozor 
munosabatlari sharoitida turli mulk shakllariga asoslanadigan xo‘jalik yuritish 
shakllarining mavjudligi, ular orasida sog‘lom raqobat tashkil etadi. Shuning 
uchun respublikamizda iqtisodiy islohotlarning dastlabki bosqichlaridanoq mulkni 
davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish, turli mulk shakllarining teng 
huquqligiga tayanuvchi ko‘p tarmoqli iqtisodiyott tizimini barpo etishga alohida 
e’tibor berilmoqda. Respublikamiz qishloq xo‘jaligida vujudga kelayotgan yangi 
xo‘jalik yuritish shakllari orasida dehqon va fermer xo‘jaliklari muhim ahamiyat 
kasb etadi. Dehqon va fermer xo‘jaliklari xo‘jalik yuritishning shaxsiy 
manfaatdorlik, tashabbuskorlik va mulkiy javobgarlik tamoyillariga tayanib, 
qishloq xo‘jaligida mulk shakllarining teng huquqlilik va sog‘lom raqobat asosida 
rivojlanib borishiga asoslanadi. Ular o‘zlari etishtirgan mahsulotlariga egalik 
qilishiga, o‘ziga tegishli mol-mulk, moliyaviy va moddiy resurslarni mustaqil
tasarruf etishiga, erga bo‘lgan egalik hissiga ko‘ra, ya’ni mustaqil xo‘jalik yuritishi 
bo‘yicha bozor iqtisodiyoti tamoyillariga mos tushadi. 
Bundan tashqari bugungi kunda quritishni tashkil etishni mexanizatsiyalash 
va avtomatlashtirishdan foydalanishni yo`lga qo`yish ham muhim ahamiyatga ega 
hisoblanadi. Mexanizatsiyalashgan va avtomatlashtirilgan quritish liniyalarida 
quritishni tashkil etish, quritish samaradorligini oshiradi va quritish liniyalarida 
meva-sabzavotlarni quritish jarayonlari uchun ketadigan ishchi kuchini ham 
kamaytiradi. Bu esa ishchi kuchiga ketadigan sarf-xarajatlarni ko`p talab qilmaydi.