Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги

Ювенил (ўсиш, шоҳланиш ва ривожланиш) даври ҳашаротлари. 
Кўчатларнинг очиқ майдонларга экилиши бошқа бегона ўтлар ёки озуқа 
ўсимликларида яшаётган ҳашаротларни ўзига жалб этади. Бу хилдаги 
индивидларга ўсимликдан вақтинча фойдаланувчилар сифатида қараш ҳам 
мумкин. Чунки апрелнинг иккинчи ярмидан бошлаб табиатда озуқа хили 
кўпайиб боради (1-расм).
Асосий озуқа ўсимлигида индивидлар миқдор зичлиги ортиши ҳамда 
озуқа етишмаслиги туфайли иккиламчи ўсимликларга вақтинча миграция 
қилишига олиб келади. Бунда асосий рақобатчилар озуқа жойини эгаллаш 
учун жой қидиради. Масалан, помидорнинг ювенил даврида 20 дан ортиқ 
зараркунандалар унга миграция қилади. Улар, асосан, Pentatomidae, 
Thripidae, Gryllotalpidae, Aphididae, Scarabaeidae, Noctuidae, Acrididae, 
Gryllidae, Aleyroidoidae ва Chrysomelidae
 
оилалари вакилларига тўғри келади.
Генератив (гуллаш ва мева тугиш) давр ҳашаротлари. 
Ўсимлик-
нинг гуллаш ва мева тугиш даври ҳосилдорлик учун ўта муҳим муддат 
саналиб, ҳашаротларнинг энг кўп улуши айни пайтда ўсимликка таъсир 
кўратади. Яъни, бу даврда экологик токчаларнинг барча поғонаси 
фитофаглар билан тўлиқ эгалланиши кузатилади. 
Хусусан, помидорда ювенил даври зараркунандалари ҳаёт циклининг 
давом этиши билан бир қаторда, уларга қўшимча равишда яна 24 турга 
мансуб фитофаглар келиб қўшилади. Булар ичида Tetrigidae, Pyrgomorphidae, 
Acrididae, Cicadellidae, Aleyroidoidae, Aphididae, Gelechiidae, Noctuidae, 
Miridae, Chrysomelidae
 
оилалари вакиллари етакчилик қилади (1-расм).
Таъкидлаш керакки, ўсимлик ювенил давридан бошлаб ҳашаротларда 
миграция жараёнлари жадал кетади ва маданий агроценозда янги авлодлар 
қолдириб, кейинги озуқа спектрига ўтиш ҳолатлари кўплаб кузатилали. 
Масалан, полиз шираси (
Aphis gossypii
) бегона ўтлардан сабзавот ва полизга 
ўтиб кейинги авлодларни тирик туғади. Ёзнинг дастлабки кунларидан эса, 
қанотли мигрантлар ривожланиб ғўза ва бошқа қишлоқ хўжалиги экинларига 
миграцияланади.

---

80