Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

1-схема. Қудуқ атрофида чўлланиш схемаси 
 
 
Манба: Муаллифлар томонидан ишлаб чиқилган 
Схемада кўриниб турибдики, қудуқлар атрофида чўлланиш ҳар хил даражада 
содир бўлишини кўришимиз мумкин. Қудуққа яқинлашган сари чўлланиш жараёни 
даражаси ошиб бориши кузатилади. Буни олдини олиш учун чорва моллари алоҳида 
белгиланган йўлаклардан олиб келиб суғорилса чўлланиш маълум 
даражада 
камайтиришга эришиш мумкин. Қудуқлар атрофида 500 метргача радиусда 70%, 2000 
метргача 50%, 3000 метргача бўлган майдон 30% ўсимликлар йўқолганини кўришимиз 
мумкин
.
Бу ҳолни геологик қидирув ишлари олиб борилаётган бурғуланган ҳудудларда 
ҳам кузатишимиз мумкин. Бурғуланган ҳудудларда машиналар турли йўналишлардан 
келиши ҳудуд ўсимлик қопламини бузилишига олиб келиб,натижада чўлланиш жараёни 
авж олиши биосистемада ўсимлик тур сонини камайишига сабаб бўлади. 
Республикамизда қудуқлар атрофида чўлланишга учраган ҳудудлар 0,5 млн 
гектарни ташкил этишни эътибор қаратадиган бўлсак умуман эрозияга учраган яйловлар 2 
млн гектарни ташкил этмоқда (Махмудов, 2015)
Республикамизда чўл ва чала чўл яйловларининг табиий географик хусусиятларига 
ва намлик билан таъминлаш даражасига кўра фарқланишини ҳисобга олган ҳолда, 
уларда фитомелиоратив тадбирларни амалга ошириш орқали, чўлланиш 
жараёнининг олдини олиб ва экологик барқарорликни таъминлаш мумкин. 
Чўл яйловларда иқлими кескин континенталлиги билан характерланиб, ўртача 
ёғингарчилик 100-150мм ни , ҳавонинг нисбий намлиги қиш ойларида 55-75%, ёзда 15-
20% ни ташкил этади
.
Яйловлар ҳосилдорлиги, иқлимий шароитга кўра, йиллар ва 
фасллар давомида ўзгариб туради. иқлимий хусусиятлари ва фойдаланишга кўра 
яйловларни 4 типга ажратиш мумкин
:

бута-барра ўтли қумли чўл яйловлари;

чала бута – эфемер чўл яйловлари;

шўра ўтли шўрхок яйловлар; 
Эфемер-эфемер-эфемемеродли 
чала 
чўл 
яйловлари 
маълумотларга 
кўра 
қоракўлчиликда фойдаланидиган яйловларнинг 40% и турли даражадаги чўлланишга 
учраган яйловлар ҳосилдорлиги ўртача 21% га пасайиб, ҳосилдорлик 1,8 ц/га ни ташкил 
қилади