Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

 1-jadval
O‘simliklar uchun harorat zonalari chegaralari
(“Mo‘jiza” navi) 
Harorat zonasi, 
°
C 
Sovuq harorat bilan zararlangan zona Sovuqqa chiniqtirish zonasi Fon zonasi 
< 1 
2-18 
>20 
 
2-diagramma 
O‘simlik 0°C va undan past haroratlarda shikastlanadi. Harorat shkalasining gradatsiyasi 
bo‘yicha bu o‘simlik haqidagi adabiyotlar shuni ko‘rsatadiki, topinamburning maksimal hosili 18 dan 
27°C gacha bo‘lgan haroratda kuzatiladi. Aynan bu harorat diapazoni topinambur o‘simligining 
vegetatsiyasi uchun juda ham qulay ko‘rinish holati ko‘satilgan (7-jadval).
Moslashuvchanlik xususiyatini o‘rganish uchun 6 xil haroratda va turli yorug‘lik darajasida 
tajriba o‘tkazildi. Harorat kartasini inobatga olgan holda quyidagi haroratlar tanlandi: optimal -25°C, 
quyi chiniqtiruvchi – 10-15°C, yuqori chiniqtiruvchi harorat sifatida 40°C tanlab olindi.
Netto-fotosintezining yorug‘lik qaramliligi.
Topinambur barglarining yorug‘lik fotosintezi bosh 
uchastkadan to‘g‘ri qayriladi, bu esa FA ning foydalanish natijasini yuqori ekanligi haqida ma’lumot 
beradi. Bu ijobiy CO
2
barglardagi kun mobaynida kechadigan uzoq vaqtli gaz almashinuvini 
ta’minlaydi va bu esa bunday adventiv turni uzun yorug‘ kunlarda keng tarqalishiga yordam beradi. 
Nazarda tutilgan turning maksimal fotosintez intensivligi 22 mk mol CO
2
/ (m
2
c) 25°C li 
haroratda fotosintetik faol radiatsiya (FFR) darajada 600 mk mol/ (m
2
c) (3-diagramma). Yorug‘lik 
intensivligi keyin 1800 mk mol/ (m
2
c) ga yetadi. FAR fotosintez jarayonini susaytiradi. Bu 
ko‘rsatkichlar turning yorug‘likka yuqori intensivligiga chidamli ekanini bildiradi.
Yuqori chiniqtiruvchi haroratda (40°C) egilishining burchagi yorug‘lik fotosintezi bir muncha 
pasaydi, yorug‘lik bilan to‘yinishi o‘zgarmadi va 600 mk mol/ (m
2
c) ga mos keldi, gaz almashinuv 
darajasi keskin tushib ketdi. Oqibatda chamasi 9 mk mol CO
2
/(m
2
c) ni tashkil etdi (3-diagramma). 
Natijalar shuni ko‘rsatadiki, nurning yorug‘likka talabchanlik holati optimaldir. Chunki yuqori 
chiniqtiruvchi holatda, qaysiki fotosintezning intensivligi optimal holatga nisbatan deyarli 50 % tushib 
ketganda, qorong‘ulik reaksiyasida katta darajada limitlanishidan darak beradi. 
Quyi chiniqtirish haroratida yorug‘likka to‘yinganlik nuqtasi pastroq yorug‘lik intensivligi 
tomoniga siljidi (250 mkmol/(m
2
c), fotosintezning maksimal tezligi optimumga nisbatan 75 % (3-
diagramma, 3a) ni tashkil etdi. Yorug‘lik bilan to‘yinganlik nuqtasining siljishi va fotosintezning 

---

77 
0
5
10
15
0
500
1000
1500
2000