Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

Key words: Region, landscape, soil, mechanic, structure, salten, fruitfulness, square, 
laboratorial analysis.
Республикамизда ерлардан самарали фодаланиш мақсадида шу йилнинг 9 ноябр 
куни қабул қилинган ПФ-5199 сонли фармойишида [1] фермер ва дехқон хўжаликлари 
ҳамда аҳоли томорқаларидан оқилона фойдаланишни йўлга қўйиш, хаётга тадбиқ 
этилиши билан мавжуд ерлардан янада самарали фойдаланишга, ерларни бўш 
қолдирмасликка ва маҳсулот ишлаб чиқаришни ортишига олиб келади. 
Экинлар ҳосилини ошириб бориш билан биргаликда тупроқни унумдорлигини 
сақлаб қолиш ва ошириш энг муҳим вазифалардан бўлиб қолмоқда. Республикамиз 
олимлари томонидан тупроқ унумдорлигини оширишни кузги буғдой+такрорий экинлар 
экиш тизимига боғлиқ ҳолда кенг қамровли тадқиқотлар олиб бориш ишлари Н.Қашқаров, 
Б.Холиқов, А.Иминов ва бошқалар томонидан олиб борилган. Олиб борилган 
тадқиқотларда тупроқ унумдорлигини оширишга такрорий экинларни агротехник 
тадбирлари атрофлича ўрганилган.

---

168 
Юқорида келтирилган тадқиқотлардан фарқли ўлароқ, режалаштирилган мавзуда 
кузги буғдой ва такрорий экин сифатида соя ўсимлигини экиш муддатлари ва усулларини 
ўрганиш мақсад қилиб олинган. Соя ўсимлиги дуккакли экинлардан бўлганлиги сабабли 
тупроқда кўп миқдорда озуқа унсурларини тўплайди. Шунинг учун ҳам биз соя 
ўсимлигини тупроқдаги чиринди миқдорига таъсирини ўрганишни ўз олдимизга мақсад 
қилиб олдик. 
Тажриба 10 вариантдан тўрт такрорланишдан иборат бўлиб, бир ярус қилиб 
жойлаштирилган бўлиб, тажриба ва текширишлар тажриба ўтказиш усул-услубияти [2] 
асосида олибборилган. Тажрибада икки хил экиш муддатлари (30.06 ва 05.07) қилиб 
белгиланган бўлиб, биринчи ва олтинчи назорат вариантларида соя уруғи оддий усулда 
экилган бўлса, қолган вариантларда уруғ биогумусни турли меъёрда (мос равишда 25; 50; 
75 ва 100%) қўшиб капсула тайёрланган. 
Тажриба қўйилишидан олдин тупроқнинг 0-30 см ва хайдов ости 30-50 см 
қатламларидан ўртача намуна олинди. Бу маълумотлар 1-жадвалда келтирилган. Тажриба 
вариантлари бўйича жойлаштирилиб бўлингач хар бир