Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

1-jadval
Namangan viloyati ichimlik suvining gigiyenik va epidemiologik holati
 
t/r 
Namuna olish 
joyi 
Loyqa
ligi 
(mg/l) 
Hidi 
20;60
° 
(ball) 
Umumiy 
qattiqlik 
(mg-
ek/l) 
Nitritla
r (mg/l) 
Ftor 
(mg/l) 
Nitratla
r (mg/l) 
Quruq 
qoldiq 
(mg/l) 
Koli 
inde
ksi 
Umu
miy 
mikro
bakter
iyalar 
soni 
1 
Jiydakapa 
- 
0 
5,1 
- 
0,14 
- 
334 
3 
17 
2 
Pop 
0,22 
0 
6,45 
0,004 
0,28 
0,3 
589 
3 
47 
3 
Chust 
0,37 
0 
5,25 
0,006 
0,32 
0,45 
519 
3 
46 
4 
Kosonsoy 
0,3 
0 
6,0 
0,008 
0,28 
0,8 
653 
3 
58 

Jumaxanov Shavkatjon Zoirjonovich – Namangan Davlat universiteti, geografiya kafedrasi dotsenti. 
Е-mail: [e-mail]. Otamirzayeva Mohigul Hakimjon qizi- Geografiya kafedrasi magistri.

---

261 
5 
Yangiqo`rg`on 
0,2 
0 
6,65 
0,008 
0,22 
0,45 
576 
3 
52 
6 
Uychi 
0,3 
0 
4,05 
0,004 
0,2 
0,45 
490 
3 
59 
7 
Chortoq 
0,44 
0 
4,15 
0,06 
0,22 
0,6 
425 
3 
35 
8 
Norin 
0,22 
0 
4,5 
0,008 
0,28 
0,3 
589 
3 
64 
9 
Uchqo`rg`on 
0,14 
0 
7,35 
0,006 
0,26 
0,45 
519 
3 
63 
10 
To`raqo`rg`on 
0,22 
0 
11,15 
0,006 
0,34 
0,6 
919 
3 
59 
11 
Mingbuloq 
- 
0 
5,0 
0,004 
0,34 
0,3 
738 
3 
47 
12 
Namangan 
0,22 
0 
17,0 
0,006 
0,38 
0,8 
1134 
3 
40 
13 
Namangan sh 
0,3 
0 
4,0 
0,035 
0,19 
- 
550 
3 
5 
14 
Qizilrovot 
1,0 
0 
3,4 
- 
0,1 
- 
- 
3 
34 
Jadval: Namangan viloyati “Suvoqava” DUK ma`lumotlari asosida tuzildi. 
Aholini sifatli ichimlik suvi bilan ta`minlash ustivor maqsadlardan hisoblanadi. Shu 
nuqtai nazardan Namangan viloyatida aholini toza ichimlik suvi bilan ta`minlashga qaratilgan bir 
necha istiqbolli loyihalar amalga oshirilmoqda. Viloyat aholisiga ichimlik suvi umumiy uzunligi 
4 ming 884 km. dan ziyod tarmoq, 500 ga yaqin suv olish va 39 ta suv uzatish inshooti orqali 
yetkazib beriladi. Tuman markazida aholi ichimlik suvi bilan kichik quvvatli inshootlar, olis 
qishloqlarda esa alohida tik quduqlar vositasida ta`minlanadi [3].
O`zbekiston Respublikasining “Ichimlik suvi” 950-2000-sonli Davlat standartida suv 
sifatini belgilovchi meyorlar berilgan.
Ichimlik suvining xavfsizligini ta`minlovchi standart to`rt qismdan iborat: 
a) ichimlik suvi epidemiya xavfini tug`dirmasligi kerak; 
b) kimyoviy jihatdan zararsiz bo`lishi zarur; 
d) ichimlik suvining organoleptik xossalari yoqimli bo`lmog`i zarur; 
e) ichimlik suvi har qanday sharoitda ifloslanishdan muhofaza qilinishi kerak.
Yaxshi organoleptik xususiyatlarga ega suv yuqori baholanadi. Bu tabiiy hol albatta, 
bunday suv tiniq rangsiz, hidsiz, toza, chanqov bosishligi bilan ajralib turadi. Ichimlik suvining 
organoleptik xususiyatlariga hidi, rangi, ta`mi, suvning loyqaligi kiradi. Me`yorga ko`ra 20°da 
suvning hidi va ta`mi 2,0 balldan oshmasligi kerak. Yuqoridagi jadvaldan viloyatdagi namuna 
olish joylarida suvning ta`mi va hidi 0 ga teng ekanligini ko`rish mumkin. Suvning loyqaligi 
(qoldig`i) ko`pi bilan 1mg/l dan oshmasligi kerak [1, 28-b]. Bu ko`rsatkich bo`yicha ham viloyat 
iste`mol suvi me`yorida bo`lib, Qizilravotda 1,0 mg/l ga teng (1-jadval). 
Suv sifatining bakteriologik ko`rsatkichlari. Suvga epidemiologik nuqtai nazardan 
gigiyenik baho berishda patogen mikroorganizmlar bor-yo`qligini tekshirish murakkab va uzoq 
davom etadigan ishdir. Bunda bevosita bakteriologik ko`rsatkichlardan foydalaniladi. Suv 
saprofit mikroblar bilan qancha kam ifloslangan bo`lsa, shuncha epidemiologik jihatdan kam 
xavfli bo`ladi. Saprofit mikroflorasining suvda bo`lishi ifloslanish belgisi bo`lib, uning darajasi 
“mikrob soni” tushunchasi bilan ifodalanadi. “Mikrob soni” deb-1,0 ml. tekshirilayotgan 
mikroblar soniga aytiladi. Suvning sifati koloniyalar soniga qarab aniqlanadi. Mikroblarga qarshi 
yaxshi kurashish choralari ko`rilgan vodoprovod suvida 100 tachaga yetadi [4]. Viloyat aholisi 
iste`mol suvida bakteriyalar koloniyasining umumiy soni esa 100 dan kam ekanligini ko`rish 
mumkin.
Yana suvga bakteriologik baho berishda unda ichak tayoqchasi bor-yo`qligi aniqlanadi. 
Suvda ichak tayoqchasining bor-yoqligi koli-titr yoki koli-indeksi kattaligi bilan ifodalanadi. 
Koli-titr bu bitta ichak tayoqchasini saqlovchi eng kam suv miqdoriga miqdoridir. Koli-indeks 
bu- 1,0 litr suvdagi ichak tayoqchalarining soniga aytiladi. Agar suv zararsizlantirilgandan keyin 
koli-indeks 3,0 gacha kamaygan (bunda koli-titr 300 ml dan yuqori) bo`lsa, unda tif, paratiflar 
guruhiga kiradigan patogen mikroblar, leptospiroz va tulyaremiya kasalliklarining 
qo`zg`atuvchilari butunlay nobut bo`ladi. Vodoprovot suvining sifati yuqoridagi tahminlar 
asosida ishlab chiqilgan standart ko`rsatkichlar bilan ifodalaniladi. 1,0 ml. vodoprovot suvidagi 
saprofit bakteriyalar soni ko`pi bilan 100 tagacha bo`lishi, koli-titr 300ml dan kam bo`lmasligi 
yoki koli indeks 3,0 dan yuqori bo`lmasligi kerak. Namangan viloyati aholisiga berilayotgan 
ichimlik suvida koli-indeks 3,0 ga teng ekanligini ko`rish mumkin. 

---

262 
Suvda mineral moddalar-kalsiy va magniy tuzlarining bo`lishi, unga qattiqlik xossasini 
beradi. Qattiqlik “mg-ek/l” yoki graduslarda o`lchanadi. Qattiqlik - bu yurak qon tomir 
sistemasining normal faoliyati uchun zarur bo`lgan ichimlik suvi sifatining muhim parametridir. 
Kalsiy hujayra membranasi g`ovakligi boshqaruvida, nerv impulslarini tashishda, shuningdek 
hujayra immuniteti va uglevodli metabolizm jarayonlarida qatnashadi. Magniy energiya 
metabolizmida, nuklein kislotalarning sintezlashuvida, nerv impulslarining tashilishida va 
immunologik reaksiyalarda qatnashadi [2, 21-p]. Ichimlik suvining qattiqligi 7 mg-ek/l dan 
oshmasligi kerak. Viloyat aholisiga berilayotgan ichimlik suvining umumiy qattiqligi Namangan 
tumani 17,0 mg-ek/l, To`raqo`rg`on 11,15 mg-ek/l, Uchqo`rg`onda 7,35 mg-ek/l me`yoriy 
ko`rsatkichdan yuqoridir.
Suvning quruq qoldig`i suvdagi barcha erimagan moddalarning umumiy miqdoridir. 
Ichimlik suvda quruq qoldiq (suv mineralizatsiyasi) 1000 mg/l dan ko`p bo`lmasligi kerak [5]. 
Viloyatda Namangan tumani ichimlik suvida quruq qoldiq 1134 mg/l meyordan biroz yuqori 
ekanligini qayd qilingan. Binobarin, Namangan adirlarining o’zashtirilib sug`orishga tortilishi 
yer osti suvlari umumiy qattiqligini oshishga sabab sifatida ko’rsatish mumkin. 
Azot nitratlar ichimlik suvi tarkibida 45,0 mg/l dan oshmasligi kerak. Bu ko`rsatkich 
bo`yicha viloyat iste`mol suvi me`yorida. Biroq ,Chust, Yangiqo`rg`on, Uychi, Uchqo`rg`onda 
45,0 mg/l ga teng. Ftor karies, oshqozon ichak yo`llari, hazm qilish sistemasi kabilarning turli 
kasalliklariga qarshi kerakli kimyoviy dori. Suv tarkibida ftorning miqdori 0,5 mg/l dan kam 
bo`lgan hududlarda maktab o`quvchilari orasida karies kasalligi ko`paygani qayd etilgan. 
Ftorning miqdori 1,5 mg/l dan ortiq bo`lgan joylarda flyuoroz kasalligi ko`p uchraydi. 
Namangan viloyati iste`mol suvida ftorning miqdori 0,5 mg/l dan kam ekanligini ko`rish 
mumkin. Bu esa viloyat aholisining tish kariesining ko`payishiga olib kelishi mumkin. Bunday 
holatlarda vodoprovot suviga ftor qo`shish yo`li bilan uning miqdorini 1,5 mg/l ga yetkazish 
tavsiya etiladi. Nitritlarning 0,002-0,005 mg/ldan oshiq bo`lishi ifloslanishning muhim 
ko`rsatkichi hisoblanadi [4]. Viloyat aholisi iste`mol suvida nitritlarning ulushu biroz yuqori 
ekanligini ko`rish mumkin. So`nggi yillarda qishloq xo`jaligida azot tutuvchi o`g`itlar ko`p 
ishlatilayotgani sababli quduq suvlarida nitritlar miqdori me`yoridan ortib ketgan.
Yuqoridagi tahlillardan shuni qayd etish mumkinki, viloyat aholisi iste`mol suvining 
organoleptik xususiyatlari gigiyenik talablarga javob beradi. Suv sifatining bakteriologik 
ko`rsatkichlari ham ancha past ya`ni aholi salomatligi uchun xavfli emas. Biroq ichimlik 
suvining kimyoviy tarkibida ftor ulushining miqdori biroz past ekanligini, nitritlarning ulushi esa 
baland ekanligini ta`kidlash mumkin.