Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

Key words: State, youth, social policy, demography, problem solving, employment, 
practical measures, employment. 
Давлатимиз раҳбари “бизнинг энг олий мақсадимиз одамларимизни рози қилиш” 
дея такрор ва такрор таъкидлаб келмоқда. Халқона ва самимий айтилган бу сўзлар аслида 
мамлакат ижтимоий сиёсатини белгилаб беради. Ўзбекистонда Давлат бюджети 
харажатларининг 60 фоизи ижтимоий-маданий соҳага: таълим, соғлиқни сақлаш, 
маданият, 
аҳолининг 
кам 
таъминланган 
қатламларини 
ижтимоий 
ҳимоялашга 
йўналтирилади[1]. Ўзингиз ўйлаб кўринг, ўтган қисқа вақт ичида юртимизда қандай 
оламшумул воқеалар юз берди. Тарихий ўзгаришлар шарофати билан давлат халққа 
яқинлашди, у энди халқ учун ишлай бошлади. Президент виртуал қабулхонаси ва Халқ 
қабулхоналари фаолияти бугун наинки халқимиз, балки халқаро ҳамжамият эътирофига 
ҳам сабаб бўлмоқда.
Бу қатор нуфузли халқаро ташкилотлар, тадқиқот институтлари томонидан ҳар 
йили эълон қилинаётган халқаро рейтингларда ўз исботини топмоқда. Ўзбекистон 2017 
йилда эълон қилинган бахтиёрлик ва хушкайфиятлик индексига кўра 142 мамлакат 
орасида 3-ўринни, Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги давлатлари ўзтасида 1-ўринни 
эгаллади[2]. Gallup World тадқиқот ташкилоти томонидан тайёрланган ушбу ҳисобот 142 
мамлакатда ўтказилган ижтимоий сўров натижалари асосида тузилган. Сўровда 150 
мингга яқин киши иштирок этган. рейтингда одамлар кайфияти, ҳаёти ва турмушидан 
мамнунлиги қиёсий таҳлил қилинган. АҚШнинг Gallup World муассасаси раҳбар ва 
ташкилотлар ишида қўл келувчи таҳлиллар тайёрлаш ҳамда таклифлар бериш билан 
шуғулланадиган дунёдаги энг нуфузли ташкилотлардан бири. Маълумот ўрнида шуни 
айтиш жоизки, халқаро миқёсда 80 йилдан ортиқ тажрибага эга Gallup World ўз 
тадқиқотлари билан дунёда ходимлар, мижозлар, талабалар ва фуқаролар билан боғлиқ 
энг муҳим муаммоларни ҳал этишга қўмаклашиб келаётир. 

---

258 
Мамлакатимизда таълим, соғлиқни сақлаш ва ижтимоий секторнинг шу каби бошқа 
соҳаларида амалга оширилаётган ислоҳотлар, айниқса, халқимиз дилидаги орзу-истаклар 
рўйобига хизмат қилаётир. Мисол учун давлатимиз раҳбарининг 2017 йил 12 сентябрдаги 
“Аҳолининг кам таъминланган қатламини қўллаб-қувватлашнинг қўшимча чора-
тадбирлари тўғрисида”ги қарорининг амалга оширилиши қатор ижтимоий масалалар, 
хусусан 2017-2018 йилларда кам таъминланган оилаларни қўллаб-қувватлаш мақсадида 14 
ёшгача бўлган болалари бор оилаларга ёрдам пули ҳамда кам таъминланган оилаларга 
нафақалар тўлаш учун ажратиладиган маблағларни тегишли равишда 1,5-2 баробарга 
ошириш кўзда тутилмоқда[3]. Худди шу каби Ўзбекистонда дунёдаги тенденцияларга 
ҳамоҳанг тарзда аҳолининг қариши жараёни кузатилмоқда. Яъни кексалар, пенсия 
ёшидаги кишилар кўпаймоқда. Масалан, кексаётган авлод улуши 2040 йилга бориб 16 
фоизга етади. Бу эса катта эҳтимол билан пенсионерларнинг иқтисодиётда банд аҳолига 
нисбатан демографик юки ҳозирги 6:1 дан 3:1 га ортишига олиб келади. Демак, жорий 
демографик вазият, аниқроғи, одамлар сони кўпайиши, аҳоли ёш ва ижтимоий тузилмаси 
ўзгариши шароитида мавжуд ижтимоий ҳимоя тизимини сақлаб қолиш мақсадга мувофиқ 
бўлмайди. Чунки бюджетга, бюджетдан ташқари пенсия жамғармасига, соғлиқни сақлаш 
тизимига, фармацевтика тармоғига юк изчил кўпайиб бораяпти. Шу сабабли 
мамлакатимизда мутлақо янги ижтимоий сиёсат моделларини ишлаб чиқиш ҳаётий 
заруратдир. Юқорида қайд этилган демографик ва аҳолини ижтимоий ҳимояси ташкил 
этилган сиёсатлар, уларни юритишнинг уйғунлаштирилишини талаб этади. 
Ўз фикр-мулоҳазаларимизнинг тасдиғи сифатида, қуйидагиларни ҳам эътиборингиз 
учун ҳавола қилмоқчимиз. Бежиз эмаским, Ўзбекистон Республикаси Президенти 
Ш.М.Мирзиёев томонидан 2017 йилнинг 7 февралида тасдиқланган 2017-2021 йилларда 
Ўзбекистонни ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегиясида кадрларни профессионал 
тайёргарлик даражасини такомиллаштириш кераклиги таъкидлаб ўтилди[4]. 
Бу соҳада глобал муаммо рақамли технологияларнинг ижтимоий ҳаётда тобора 
фаол қўлланилаётганига бориб тақалади. Эътибор беринг, ахборот-коммуникация 
технологияларининг тезкор ривожланиши ҳисобига яқин 25 йилда сайёрамиз миқёсида иш 
жойларининг 47 фоизга қисқариши тахмин қилинмоқда. Социологларнинг ҳисоб-
китобларига кўра, яқин 15 йилдан сўнг, дейлик, бухгалтерия, соғлиқни сақлаш, 
адвокатура, олий таълим ва халқ таълими соҳаларидаги мавжуд мансабдор хизматчилар 
ўринларига деярли эҳтиёж қолмайди[1]. Бугунги замон бизнинг олдимизга асоси бундан 
бир аср аввал яратилган ижтимоий ҳимоянинг классик тизимларини қайта 
шакллантиришни тақозо этаётир. Унутмаслик керакки, илгари шаклланган ижтимоий 
ҳимоя тизими ҳамда социал дастурлар бугунги ўзгаришларга қадар мавжуд бўлган 
иқтисодий моделга асосланган. Шу боис, жамиятда кенг кўламли ўзгаришларни амалга 
ошириш, айниқса аҳолининг эҳтиёжманд қатлами учун узоқ истиқболда барқарор 
ижтимоий ҳимоя тизимини таъминлаш зарур бўлади. 
Ўзбекистонда бугунги кунда ижтимоий ҳимоя тизимини такомиллаштириш учун 
муайян асос шаклланган. Мисол учун, аҳолининг даромадлари ўсган, бандлик ҳамда 
даромад манбаларининг янги шакллари пайдо бўлди ва кенг қўлланилмоқда. Айниқса, 
аҳоли бандлиги – муҳим масала. Демографик таҳлил нуқтаи-назаридан, чет элда ишлашга 
кетиб алданган инсонлар ҳақида эшитсангиз, инсон севган касби билан шуғулланиши, 
ўзига муносиб иш топишининг нақадар муҳимлигини англайсиз. Жорий йилда 
мамлактимизда касб-ҳунар коллежлари битирувчиларини ишга жойлаштиришнинг янги 
механизми асосида иқтисодиёт комплекси таркибига кирувчи барча ташкилотларнинг 
раҳбар ва масъул ходимларига 1410 та коллеждаги 456,8 минг битирувчи бириктирилди. 
Битирувчилар ишга жойлаштирилганлиги мониторингини юритиш бўйича махсус ташкил 
этилган “collage.mehnat.uz” ахборот тизими маълумотларига кўра, янги саноат 
корхоналарини қуриш, хизмат кўрсатиш объектларини ишга тушириш, кичик бизнес ва 
хусусий тадбиркорликни ривожлантириш ҳисобидан 2017 йилда 336 мингдан зиёд янги 

---

259 
иш ўрни ташкил этилди. 2018 йилда 346,7 мингдан ортиқ иш ўрни ташкил этилиши 
белгиланган[5].
Алоҳида қайд этиш керакки, Ўзбекистонда фуқароларни ижтимоий ҳимоя қилиш 
бўйича давлат сиёсати Асосий Қонунимизда белгилаб қўйилган. Унинг 39-моддасига 
асосан, пенсиялар, нафақалар, ижтимоий ёрдамнинг бошқа турлари миқдори расман 
белгилаб қўйилган тирикчилик учун зарур знг кам миқдордан оз бўлиши мумкин эмас. 
Зеро, демографик ва ижтимоий ҳимоя соҳаларидаги сиёсат фуқаролик жамиятининг 
асосий талаби эканлиги алоҳида қайд қилар эканмиз, тирикчилик учун зарур энг кам 
миқдор ўтган давр мобайнида ҳанузгача аниқ белгиланмаган. 
Президентимизнинг жорий йил 22 январда қабул қилинган “2017-2021 йилларда 
Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устивор йўналиши бўйича 
Ҳаракатлар стратегиясини ”Фаол тадбиркорлик. иннавацион ғоялар ва технологияларни 
қўллаб-қувватлаш йили”да амалга оширишга оид Давлат дастури тўғрисида”ги 
Фармонида давлат даражасида “истеъмол саватчаси”ни аниқлаш масаласи ўрин олди. 
Гап тирикчилик учун зарур энг кам миқдор ёки “истеъмол саватчаси” ҳақида борар 
экан, улар ҳар бир ҳудуд учун алоҳида, яъни пойтахт ҳамда вилоятлар аҳолиси 
даромадларини ҳисобга олган ҳолда ишлаб чиқилиши керак. янги ижтимоий ҳимоя 
концепциясида аҳолига ижтимоий хизматлар кўрсатиш ва республиканинг ҳар бир ҳудуди 
учун стандартлар, қоида ҳамда нормативлар тизими шакллантирилади[6]. Бу чоралар 
ижтимоий соҳага ажратилган бюджет маблағлари мақсадсиз сарфланишининг олдини 
олиш учун жуда зарурдир. Давлат статистика қўмитаси томонидан яқинда эълон қилинган 
маълумотга қараганда, 2018 йилнинг 1 апрель ҳолатига кўра Ўзбекистон Республикаси 
доимий аҳолиси сони 32 763,7 минг кишини ташкил этди. Жумладан, шаҳар аҳолиси сони 
16583,0 минг кишини (жами аҳоли сонидаги улуши 50,6 %), қишлоқ аҳолиси сони 16180,7 
минг кишини (49,4 %) ташкил этди[7]. Демографик ўсиш кузатилаётган бўлса-да, туғилиш 
сони ҳамда ёшлар улуши тобора камайиб бормоқда. Бунинг сабаби, ёшлар сафига 1990 ва 
2000-йилларда туғилганлар қўшилаётганидир. Чунки ўша даврда сўнгги бир неча ўн 
йилликдаги энг паст туғилиш кўрсаткичлари қайд этилган. 
Хулоса қилиб айтганда глобаллашиб бораётган ҳозирги дунёда ўзига хосликни 
эмас, балки умумий хусусиятларни англаш муҳим аҳамиятга эга. Мамлакатимизда амалга 
оширилаётган оқилона демографик сиёсат натижасида иқтисодий ва ижтимоий 
тараққиётга эришилмоқда, халқимиз томонидан ўз дунёқарашини, мақсадларини, хулқ 
мотивларини англаш ва ўзини ўзи баҳолаш муттасил юксалиб бормоқда. Ўзбекистон 
бахтиёр ва хушкайфият халқи билан бу ва бошқа рейтингларда юқори ўринни эгаллаб 
келаётгани ҳам қувончли ҳолдир. Мамлакатимизда олиб борилаётган иқтисодий-
ижтимоий ислоҳотлар самарали, халқимиз фаровонлиги, турмуш даражаси ва сифати 
мазкур мезонларга тўла мос келади.