Œзбекистон Республикаси олий ва œрта махсус таълим вазирлиги

11-мавзу
ЯНГИ ЎЗБЕК АДАБИЙ ТИЛИ
Режа:
1. Янги ўзбек адабий тилида орфоэпик меъёрлар.
2. Янги ўэбек адабий тилида орфографик меъёрлар.
3. Янги ўзбек адабий тилида тиниш белгиларининг ишлатшшши.
Янги ўзбек тили ўзбек мшиий адабий тили, унинг ташкил топиши, тараққиёт босқичларини ўзида акс эттирган тилдир. Янги ўзбек адабий тили шу тилнинг яратувчиси бўлган ўзбек халқининг тарихи, унинг қўлга киритган ижтимоий-сиёсий, иктисодий, маданий, фан ва техника соҳаларида қўлга киритган оламшумул ютуқлари билан боғлиқ боғлиқ. Шунингдек янги ўзбек адабий тили ўзбек тилшунослигида қўлга киритган ютуқлар билан умумлаштирилиб, системага солинган, меъёрлаштирилган мукаммал тил саналади.
Янги ўзбек адабий тили ўзбек тилининг таърифи, унинг ривожланиш босқичлари, совет давридаги тараққиёти, шунингдек, миллий адабий тилмизнинг фонетик системаси, графикаси, унинг луғат бойлиги, материал структураси, сўз ясаш йўллари ва грамматик қурилиши, пунктуацияси ҳақидаги билимлар билан қуроллантирилган.
Ҳар бир юксак маданиятли киши тўғри ёза билиши ва тўғри сўзлай олиши керак. Бу талаб бўлђуси педагоглар ва филологларга нисбатан қатъий қўйилади.
Маълумки, нутқнинг оғзаки ва ёзма шакллари мавжуд. Булар, техник жиҳати, талаффуз ва таъсир этиш хусусиятлари билан бир-биридан фарқ қилади. Нутқнинг ана шундай кўринишларидан бири - ёзма нутқ (ёзув билан фикрни ифодалаш ифодалаш воситаси) орфография билан бевосита боғликдир.
Орфография сўзи грекча orfhos ва grapho сўзларидан ташкил топган бўлиб, «тўғри ёзаман» деган маънони англатади. Сўзнинг ўзаклари ва унга қўшиладиган аффиксларнинг, қисқартма отларнинг тўғри ёзилишини, қўшма, жуфт ва такрорий сўзларнинг қўшиб ёки ажратиб ёзилишини, бош ҳарфлар ва уларнинг ишлатилиши ўрнини, бўғин кўчириш қоидаларини ўргатувчи ҳамда улар ҳақида батафсил маълумот берувчи фан орфографиядир.
Нутқнинг бу кўриниши ягона тарзда ёзишнинг маълум илмий ва объектив қонун-қоидалари системаси бўлган орфография ва унинг принципларига асосланади: фонетик принцип, морфологик принцип ва тарихий традицион принцип. Булардан ташкари, дифференциал ва тасвирий-этимологик принциплар ҳам мавжуд.