Œзбекистон республикаси олий ва œрта махсус таълим вазирлиги

Уч чулғамли трансформаторлар ва автотрансформаторлар. Кўп ҳолларда нимстанцияда учта номинал кучланиш – юқори , ўрта ва қуйи кучланишлар талаб этилади. Бунинг учун иккита икки чулғамли трансформаторлардан фойдаланиш мумкин. Бироқ икита икки чулғамли трансформаторларга нисбатан битта уч чулғамли трансформатор ёки уч чулғамли автотрансформатордан фойдаланиш иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқдир. Уч чулғамли трансформаторнинг чулғамлари ўзаро магнитик боғланишда бўлади (2.2,а-расм). Автотрансформатор чулғамларининг туташиш схемаси 2.2,б-расмда тасвирланган. Қуйи чулғам қолган иккала чулғамлар билан магнитик боғланишда, кетма-кет ва умумий чулғамлар эса бир-бири билан ўзаро электрик ва магнитик боғланишда бўлади (2.2,б-расмдаги П ва О). Кетма-кет чулғам бўйлаб , умумий чулғам бўйлаб эса ток оқади.
Автотрансформаторнинг номинал қуввати деб у номинал шароитларда юқори кучланиш тармоғидан олиши ёки унга узатиши мумкин бўлган энг катта қувватга айтилади:
. (2.7)
Бу қувват, шунингдек, ўтиш қуввати деб ҳам юритилади. Бу қувват автотрансформаторнинг қуйи чулғамида юклама бўлмаган ҳолда юқори кучланиш тармоғидан ўрта кучланиш тармоғига ёки тескари йўналишда узатиши мумкин бўлган энг катта қувватга айтилади.
Автотрансформаторнинг кетма-кет чулғами П тип қувватга мўл-жалланади (2.2,б-расм):
, (2.8)
бу ерда - нинг га нисбатан неча марта кичик эканлигини кўрсатувчи афзаллик коэффийиенти.
Юқоридаги тартибда умумий чулғамнинг қуввати ҳам тип қувватига тенг эканлигини исботлаш мумкин. Қуйи кучланиш чулғами ҳам тип қуввати ёки ундан кичик қувватга мўлжалланади. У номинал қувват орқали қуйидагича ифодаланади:
, (2.9)
бу ерда кВ бўлган ҳолларда .
кВ бўлган ҳолат учун уч чулғамли трансформатор ва автотрансформаторнинг алмаштириш схемаси 2.2,в-расмда, кВ бўлган ҳолат учун эса 2.2,б-расмда тасвирланган. Ушбу ҳолатда ҳам салт ишлашда исроф бўлувчи қувватлар ва икки чулғамли трансформаторлардагидек ҳиосбланади. Уч чулғамли трансформатор ва автотрансформаторлар учун қисқа туташув исрофлари ва кучланишларининг учала чулғамлар жуфтликлари учун, яъни ва кўринишида берилади. Ҳар бир ва мумкин бўлган учта тажрибанинг бирига таалуқлидир. Масалан, ва ларнинг қийматлари қуйи чулғам қисқа туташтирилган, ўрта чулғам салт ҳолда бўлган юқори чулғамга қуйи чулғам орқали номинал ток оқишини таъминловчи кучланиш берилган ҳолатда аниқланади. Бундай ҳолда худди икки чулғамли трансформаторлардагидек
, (2.10)
, (2.11)
, (2.12)
(2.10)-(2.12) тенгламаларда учта номаълум актив қаршиликлар мавжуд. Уларни биргаликда ечиш асосида қаришиликлар учун ифодага эга бўламиз:
, (2.13)
, (2.14)
, (2.15)
бу ерда лар қуйидаги формулалар бўйича топилади:
, (2.16)
, (2.17)
. (2.18)
Худди шунга ўхшаш равишда лар ҳисобланади:
, (2.19)
, (2.20)
. (2.21)
ларнинг топилган қийматларидан фойдаланиб, қуйидаги формулалар бўйича алоҳида чулғамларнинг реактив қаршиликлари аниқланади:
, (2.22)
, (2.23)
,. (2.24)