Œзбекистон республикаси олий ва œрта махсус таълим вазирлиги

9.3. Ðåàêòèâ қóââàò èñúòåìîë÷èëàðè.
Ýëåêòð ñèñòåìàñèäà ðåàêòèâ қóââàòíèíã àñîñèé èñòåúìîë÷èëàðè қóéèäàãèëàðäèð: òðàíñôîðìàòîðëàð, àâî ýëåêòð линиялари (ëèíèÿëàðè), àñèíõðîí äâèãàòåëëàð, âåíòèëëè ўçãàðòкè÷ëàð, èíäóêöèîí ў÷îқëàð, ïàéâàíäëàø қóðèëìàëàðè âà áîøқà þêëàìàëàð.
Òàðìîқ ýëåìàíòëàðèäà àáñîëþò âà íèñáèé ðåàêòèâ қóââàò èñðîôè æóäà êàòòà áўëèá, ó òàðìîққà êåëà¸òãàí қóââàòíèíã 50%- ãà÷à áўëèøè ìóìêèí. Ðåàêòèâ қóââàò èñðîôèнинг òàõìèíàí 7075% íè àð õèë êó÷ëàíèøëàðäà èøëîâ÷è òðàíñôîðìàòîðëàðдаги исрофлар òàøêèë қèëàäè. Ó÷ ÷óëàìëè, þêëàíèø êîýôôèöèåíòè 0,8 ãà òåíã, ÒÄÒÍ-40000/220 ìàðêàëè òðàíñôîðìàòîðëàðäà ðåàêòèâ қóââàò èñðîôè òàõìèíàí íîìèíàë қóââàòíèíã 12% íè òàøêèë қèëàäè.
Ñàíîàò êîðõîíàëàðèäà ðåàêòèâ қóââàòíèíã àñîñèé èñòåúìîë÷èëàðè àñèíõðîí äâèãàòåëëàð èñîáëàíàäè. Êîðõîíà èñòåúìîë қèëà¸òãàí ðåàêòèâ қóââàòíèíã 65-70% óëàðíèíã çèììàñèãà òóøàäè, 20-25% òðàíñôîðìàòîðëàðãà, 10% ãà ÿқèíè áîøқà èñòåúìîë÷èëàðãà âà àâî ëèíèÿëàðèãà òўðè êåëàäè. (9.2) èôîäàãà áèíîàí èñòåúìîë қèëèíà¸òãàí óìóìèé ðåàêòèâ қóââàò қóéèäàãèãà òåíã:
Q_и =Q_þ +Q .
Áó åðäà Q_þ - þêëàìàíèíã óìóìèé ðåàêòèâ қóââàòè; Q- óìóìèé ðåàêòèâ қóââàò èñðîôè.
Þêëìàíèíã óìóìèé ðåàêòèâ қóââàòи ўз навбатида қóéèäàãèãà òåíã:
Q_þ =_þitg_i .
Áó åðäà P_þi - i òàðòèáëè þêëàìàíèíã àêòèâ қóââàòè; tg_i- қóââàòëàð ó÷áóð÷àãèíèíã áóð÷àê òàíãåíñè.
Óìóìèé ðåàêòèâ қóââàò èñðîôè:
Q = Q_ë -Q_ñ +Q_ò.
Áó åðäà Q_ë - ëèíèÿäàãè óìóìèé ðåàêòèâ қóââàò èñðîôè; Q_с - ëèíèÿíèíã ñèèì ўòêàçóâ÷àíëèêëàðèäà èøëàá ÷èқàðèëà¸òãàí óìóìèé ðåàêòèâ қóââàò; Q_ò - òðàíñôîðìàòîðëàðäàãè óìóìèé ðåàêòèâ қóââàò èñðîôè. Ëèíèÿäàãè ðåàêòèâ қóââàò èñðîôè:
Q_ë= .
Ëèíèÿíèíã Ï-ñèìîí øàêëèäàãè àëìàøòèðèø ñõåìàñèäà ñèèì ўòêàçóâ÷àíëèêëàð èøëàá ÷èқàðà¸òãàí ðåàêòèâ қóââàò:
2Q_ñ=
Қóéèäà óçóíëèãè 1=100 êì áўëãàí ëèíèÿëàðäà èøëàá ÷èқàðèëóâ÷è ðåàêòèâ қóââàòíèíã ўðòà÷à қèéìàòëàðè êåëòèðèëãàí:

Uêîì, êВ	110	150	220
2Qñ, Ìâàð	3	6,5	12,6

Ëèíèÿäà ðåàêòèâ қóââàò èñðîôè âà ëèíèÿ ñèқèì ўòêàçóâ÷àíëèêëàðèäà èøëàá ÷èқàðèëà¸òãàí ðåàêòèâ қóââàòíèíã òàõìèíèé қèéìàòëàðèíè қóéèäàãè÷à қабул қилиш ìóìêèí:
Q_л0,1S_ë, Q_ñ0,1S_ë;
Áó қèéìàòëàðíèíã ишораëàðè àð õèë áўëàäè:
+jQ_ë -j2Q_ñ =0
Áóíäàí Q_ñQ_ë êåëèá ÷èқàäè.
110-150 ê êó÷ëàíèøëè àâî ëèíèÿëàðè ó÷óí áó äåÿðëè қàòúèé òåíãëèêäèð. Áóндай îëäà ëèíèÿ áўéëàá íàòóðàë қóââàò óçàòèëàäè.
ê òà ïàðàëëåë èøëîâ÷è òðàíñôîðìàòîðëàðäà ðåàêòèâ қóââàò èñðîôè: Q_ò=kS_нîì .
Áó òàõìèíàí қóéèäàãèãà òåíã:
Q_ò0,1êS_нîì=0,1S_н; áó åðäà S_ê=kS_нîì .
m òà òðàíñôîðìàöèÿ ïîîíàñèãà ýãà áўëãàí òàðìîқëàðäà òðàíñôîðìàòîðëàðдаги ðåàêòèâ қóââàò èñðîôè òàõìèíàí қóéèäàãèãà òåíã:
Q_ò=0,1mS_ê .
àð қàíäàé ýëåêòð òàðìîèíè ëîéèàëàøòèðãàíäà òўëà қóââàò áàëàíñè ñàқëàíèøè êåðàê (íîìèнàë îëàò ñàқëàíèøè øàðòè áèëàí). Áóíäà áóòóí ñèñòåìà ó÷óí, øóíèíãäåê, çàðóð ðåàêòèâ қóââàò ðåçåðâèãà ýãà áўëãàí àð áèð òóãóí ó÷óí àì ðåàêòèâ қóââàò áàëàíñè òàúìèíëàíèøè шарт.
Ðåàêòèâ қóââàò áàëàíñèíè òàðìîқíèí㠝àð áèð (õóñóñèé) îëàòè ó÷óí àëîèäà êўðèá ÷èқèëàäè. Áóëàð қóéèäàãè îëàòëàðäèð:
à) эíã êàòòà ðåàêòèâ þêëàìà îëàòè (ðåàêòèâ қóââàòíè ýíã êўï èñòåúìîë қèëàäèãàí âà êîìïåíñàöèÿëîâ÷è қóðèëìàëàð қóââàòèíèíã ýíã êўï çàðóðàòè áўëãàí îëàò);
á) ýíã êàì ðåàêòèâ қóââòëè ãåíåðàòîðëàðíè ýíã êўï àêòèâ қóââàò áèëàí þêëàíòèðèø íàòèæàñèäà áўëàäèãàí îëàò - ýíã êàòòà àêòèâ þêëàìà îëàòè;
â) ãåíåðàòîðëàðíèíã áèð қèñìè ў÷èðèëèøè íàòèæàñèäà ðåàêòèâ қóââàò èøëàá ÷èқàðèø èìêîíèÿòè áўëìàñëèãè ñàáàáëè þç áåðàäèãàí îëàò - ýíã êàì àêòèâ þêëàìà îëàòè;
ã) òàðìîқ áўéè÷à ðåàêòèâ қóââàò óçàòèëèøèíèíã ýíã êўï ÷åêëàíèøèãà ñàáàá áўëàäèãàí òóçàòèø âà àâàðèÿäàí êåéèíãè îëàò.