Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ҳузуридаги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш

Кристаллооптика усули. Табиий ва сунъий кимёвий бирикмалар, хом-ашъё, материал ва буюмлар, минерал ва композицияларнинг оптик кўрсатгичларини уларнинг кристалл шакллари, таркиби ва симметрия қонуниятиларига боғлиқ холда ўрганувчи фан соҳаси кристаллооптика деб аталади. Бу соҳа физика, кристаллография ва минералогия фанлари билан боғлиқдир.
Кристаллооптикада кристалл тузилишига эга бўлган материаллардан нур тўлқинларининг ўтиши ходисалари ўрганилади. Унда тадқиқотлар нур ва унинг турли шароитда тарқалишини кузатиш ва тегишли хулоса чиқариш орқали олиб борилади.



Расм 2. Электромагнит тўлқинлар шкаласи.

Нур тўлқинлари электромагнит тўлқинларидан бирмунча қисқалиги билан фарқланади. Инсон узунлиги 400-760 мкм га тенг бўлган нур тўлқинларинигина кўра олади. Электромагнит тўлқинлари электр (Е-Е₁) ва магнит (М-М₁) тўлқинларидан иборат. Бу тўлқинлар бир-бирига ва шу билан бирга ёруғлик энергиясининг тарқалиш йўналишига перпендикулярдир. Мана шу ёруғлик энергияси тарқаладиган йўналиш нур деб аталади (2-расм). Кристаллооптика усулида нур тарқалишини кузатиш орқали олиб борилади.

Микроскопик тахлилда нурнинг минераллардан ўтиши ва синиши ходисаси катта аҳамиятга эга. Булар орқали қуйидаги хусусиятлар аниқланади:
1. Нур синдирилиши ва синдирилиш кўрсатгичи-Ng, Nm ва Np;
2. Нурни иккиланиб синдириш кучи – (Ng-Np) ёки ∆N;
3. Нур поляризацияси – бир текис поляризацияланган нурларни хосил қилувчи ва микроскопик столчаси остидаги поляризатор орқали бажарилади;
4. Нур интерференцияси – интерференцион рангларнинг пайдо бўлиши;
5. Нисбий миқдорни аниқлаш–окуляр сетка ва интеграцион столча орқали;
6. Кимёвий бирикма ва минераллар рельефи – Бекке чизиғи;
7. Плеохроизм – модданинг ютиш (абсорбциялаш) қобилиятлари;
8. Минерал ўқлари – Ng ва Np ўқлари;
9. Моддаларнинг узайиш белгиси – мусбат ва манфий узатиш;
10. Сўниш бурчаги – тўғри ва қия синиш ва бошқа хусусиятлар.

Расм 3. Нур ва электромагнит тўлқинларининг йўналиши.
Е - Е₁ – электр тўлқинлари ва М – М₁ – магнит тўлқинлари.

4-расм. А ва Б нурларининг камзич мухитдан зич мухитга ўтишидаги синиши. Бурчак i >r, v1 > v2 ва n1< n2.

5-расм. А, Б ва В нурларининг зич мухитдан камзич мухитга ўтишидаги синиши ва қайтарилиши. Бурчак i < r, v1< v2 ва n1> n2.