Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ҳузуридаги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини қайта тайёрлаш вауларнинг

Тарифсиз тизимлар жумласига қуйидагиларни киритиш мумкин: 
1. ўзгарувчан маошлар тизими, 
2. меҳнатга ҳақ тўлашнинг комиссион шакли. 
Ўзгарувчан маошлар тизими
Ўзгарувчан маошлар тизими
- маҳсулотни ишлаб чиқариш топшириқларини 
бажаришда ишчилар меҳнат натижаларига (меҳнат унумдорлигининг ортиши ѐки пасайиши, 
маҳсулот (иш, хизмат) сифатининг ошиши ѐки пасайиши, меҳнат меъѐрларини бажариши 
ѐки бажармаслиги ва ҳоказо) боғлиқ ҳолда, тариф ставкаси (лавозим маоши)га даврий 
ўзгартиришлар амалга оширишга асосланишидир. 
Меҳнатга ҳақ тўлашнинг комиссион шакли
Меҳнатга ҳақ тўлашнинг комиссион шакли -
корхонанинг ташқи иқтисодий 
хизмати, сотиш бўлими ишчиларига, реклама агентларига ва шу кабиларга қўлланилади. 
Ишчиларнинг 
меҳнатига 
ҳақ 
тўлашни, 
уларнинг 
фаолият 
натижаларига 
мувофиқлаштирадиган комиссион шаклининг кўп турлари мавжуд. Аниқ бир усулни танлаш 
корхона қандай мақсадларни мўлжаллаѐтганлигига, шунингдек бозор ҳамда сотилаѐтган 
товар хусусиятларига ва бошқа омилларга боғлиқ бўлади.
Масалан
, агар корхона умумий сотиш ҳажмини энг юқори даражага етказишга 
интилаѐтган бўлса, у ҳолда одатда, комиссионлар сотиш ҳажмига нисбатан белгиланган фоиз 
кўринишида ўрнатиланади. 
Меҳнатга ҳақ тўлаш шакллари икки ҳил усулда амалга оширилади: 
1. Меҳнатга вақтбай асосида ҳақ тўлаш 
2. Меҳнатга ишбай асосида ҳақ тўлаш 
Меҳнатга вақтбай асосида ҳақ тўлаш 
Меҳнатга вақтбай асосида ҳақ тўлашда ходимларга иш ҳақи уларнинг ҳақиқатда 
ишлаган вақтидан ва лавозим маошидан (тариф ставкасидан) келиб чиққан ҳолда 
белгиланади. Иш ҳақи, шу ойдаги ҳамма иш кунини ишлаб бериш шарти билан тўлиқ 
тўланади. Лавозим маоши - бу тўлиқ ишлаб берилган ой учун иш ҳақи миқдори. 
Меҳнатга вақтбай асосида ҳақ тўлаш одатда, ходимнинг ишини меъѐрлаштириш ѐки 
бажарилган ишларга асосланган ҳисоб юритиш имконияти бўлмаган ҳолатларда 
қўлланилади. 
Меҳнатга вақтбай асосида ҳақ тўлашда ишчи ѐки хизматчининг иш ҳақи, унинг 
малакаси ва ишланган иш вақти миқдорига мувофиқ ҳолда аниқланади. Раҳбар ва хўжаликни 
бошқарувчи ходимларнинг, навбатчи ходимларнинг (чилангарлар, сантехниклар, 
электриклар), таъмирловчи ҳамда машиналарга хизмат кўрсатувчи ишчиларнинг ва 
ҳоказоларнинг меҳнатлари вақтбай асосида тўланади.