Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ҳузуридаги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини қайта тайёрлаш вауларнинг

Тариф-малака маълумотномалари 
- ходим малакасига қўйиладиган талаблар 
кўрсатилган асосий иш турларининг тўлиқ тавсифномаларидир. Улар бажарилаѐтган иш 
оғирлигини аниқлашда ва унга мос разрядни белгилашда ягона мезонга амал қилиш 
имконини беради. 
Ҳозирги вақтда 1985 йилда тасдиқланган иш ва ишчи касбларнинг Ягона тариф-малака 
маълумотномалари (ЯТММ) қўлланилмоқда. У корхона, ташкилотнинг қайси бир тармоққа 
мансуб эканлигидан қатъий назар, тегишли ишлаб чиқаришлар мавжуд бўлган ва унда 
кўрсатилган ишлар амалга ошириладиган ишлаб чиқариш турлари бўйича тузилган. 
ЯТММда ишларнинг тавсифи ва уни бажарувчи ходимларга қўйиладиган талаблар 
келтирилади. Маълумотномада ҳар бир касб бўйича малака разрядларининг сони 
кўрсатилаган, уларнинг ҳар бири учун уч бўлимдан иборат: "Иш тавсифи", "Билиш шарт", 
"Иш намуналари" малака тавсифномалари ишлаб чиқилган. 
Маълум даражада оғир бўлган ишларни бажараѐтган (ѐки бажара оладиган) ишчига 
разряд белгилаш масаласи, унга қўйиладиган талабларни ҳисобга олган ҳолда ҳал этилади. 
Шунга ўхшаш маълумотнома - Хизматчилар лавозимлари малака маълумотнома 
(ХЛММ) - мутахассислар ва хизматчиларнинг лавозимий мажбуриятлари ва малака 
талабларини аниқлаш учун хизмат қилади. 
Устамалар ва қўшимча тўловлар- т
арифли тизимида қўлланиладиган, ходимнинг 
иш ҳақини тариф ставкаси миқдорида назарда тутилмаган турли хил омилларни ҳисобга 
олган ҳолда индивидуаллаштириш имконини беришдир.
Бу билан улар, ходимнинг тажрибасини, унинг узоқ узлуксиз меҳнат стажини, касбий 
маҳоратини, хорижий тилларни билишини, у томонидан бажарилаѐтган ишларнинг 
муҳимлилик даражасини, меҳнатга муносабатини, меҳнатнинг юқори жадаллигини (масалан, 
ходимнинг йўқлигида касбни, лавозимни, вазифаларни бажаришни биргаликда олиб бориш) 
ѐки одатий бўлмаган шароитларда ишларни бажаришни (кечки пайт, иш вақтига қўшимча 
равишда, дам олиш ѐки байрам кунлари ва ҳоказо) ҳисобга олиш имконини беради. 
Устамалар ва қўшимча ҳақларнинг алоҳида турлари қонунчилик билан кўрсатиб ўтилган ва 
иш берувчи ходимга уларни қонунчилик билан ўрнатилганидан кам бўлмаган миқдорда 
тўлашни кафолатлашга мажбур (кечки пайт ишлаганлиги учун, узоқ муддат хизмат 
қилганлиги учун ва ҳоказо). Бошқа устама ва қўшимча ҳақлар ички меъѐрий ҳужжатлар 
билан кўрсатиб ўтилади ҳамда уларнинг миқдори ва белгилаш шартлари одатда жамоа 
шартномаси билан аниқланади. 
Тарифсиз тизими
- ишчининг иш ҳақи миқдори ҳар доим бўлимнинг ѐки корхонанинг 
якуний иш натижаларига боғлиқ бўлиб, иш ҳақининг умумий фонди шу натижаларга 
мувофиқ равишда аниқланишидир. 

---

56 
Тарифсиз тизимини қўллаганда меҳнатга ҳақ тўлаш миқдори, иш берувчининг ѐки 
корхона мулкдорларининг имкониятлари ҳисобга олинган ҳолда меҳнатга ҳақ тўлаш учун 
йўналтирилган маблағ ҳажмидан келиб чиқиб аниқланади. Бунда ишчига, фақатгина, унинг 
ойлик иш ҳақи миқдори (иш вақти меъѐри тўлиқ ишлаб берилган ва меҳнат меъѐри 
бажарилган ҳолларда) амалдаги қонунчилик билан белгиланган энг кам иш ҳақи миқдоридан 
паст бўлмаслиги кафолатланади.