Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги урганч давлат университети «технология асослари» кафедраси

2-расм. Жиҳозларни кўприк кранлари ёрдамида уларнинг таъсир зонасида ўрнатиши учун траверслар.
1 - юк кўтариш механизмининг илгаги; 2 - қарши юк.

Жиҳозни 15 дан ортиқ қияликда силжитишда:

бу ерда -қиялик бурчаги, град.
<15⁰ да coс қиймати 1 га яқин

Жиҳозни тинч ҳолатидан қўзгатишда ишқаланиш коэффициенти ҳаракат ҳолатидагидан 1,5 марта ортиқ , шунинг учун тортиш кучини 50% га ошириш лозим:

Ишқаланиш коэффициентининг қиймати сирпанувчи сиртлар материалига боглиқ . Пўлатнинг бетондаги ишқаланиш коэффициенти пўлат - пўлат учун ёгоч - бетон учун
Жиҳозни гўлалар ёрдамида силжитишда тортиш кучи қуйидагича аниқланади:
горизонтал юналишда
(5)
Қия текисликда
(6)
бу ерда: д - гўла даметри.
- юк ва гўла ёки гўла ва сирпаниш сирти орасидаги ишқаланиш коэффициентлари.
(Пўлат - бетон учун 0,06, пўлат - пўлат учун 0,05 пўлат - ёгоч учун 0,07)
да тортиш кучи
(7)
Ҳисобланган қиймат бўйича тортиш арқони ва полиспаст ҳисобланади ва тортиш механизми танланади.
Жиҳозни цех ичида силжитишда аксар ҳолларда электр ёки қўл чигириқлари ишлатилади. 3 - расмда уларни устунларга маҳкамлаш тасвирланган.



3-расм. Бино устунларига маҳкамлаш схемалари.
А- электр чигириқ учун; б- дастаки ричагли чигириқ ва блок учун; в - ёй учун; 1 - полиспаст юрувчи ини; 2 - чигириқ асоси; 3 - пўлат арқони; 4- устун; 5 -ёгоч тиқинлар; 6 - блок; 7 - ричагли чигириқ ; 8 - ёйли полиспаст; 9 - юк полиспасти; 10 - ёй стержени; 11- кронштейн.
Чигириқни устунга маҳкамлашдан олдин, уни боглаш жойи ва усулидан келиб чиққан ҳолда устуннинг мустаҳкамлиги ҳисобланади.
Чигириқни горизонтал силжитишга тўсқинлик қилувчи куч
(8)
бу ерда С - чигириқ барабанига борувчи арқондаги куч, Н; Т_е - чигириқ рамаси таянч сиртга нисбатан ишқаланиш кучи, Н
(9)
бу ерда Қ_л - чигириқ массаси, т
Қ_б - балласт массаси, т
Арқон ёъналишини ўзгартириш учун блоклардан фойдаланилади. Блоклар чигириқ барабани узунлигидан 20 баробар узоқроқ масофада жойлаштирилади.
Қурилиш конструкциясига богланган жойда таъсир қилувчи куч, чигириқ тортиш кучидан катта.
(10)
бу ерда С_к - арқон таранглиги кучи, Н
- арқон тармоқлари орасидаги бурчак, град.
Массаси чигириқ тортиш кучидан катта бўлган юкларни кўтаришда полиспастлардан фойдаланилса, кучдан ютилади.
Тележкани қия релсларда силжитиш учун тортиш кучи
(11)
бу ерда, Қ - тележканинг юк билан биргаликдаги вазни, т; - релс қиялик бурчаги, град;
- тортиш коэффициенти;
(12)
бу ерда ф - тележка ўқларининг цапфадаги сирпаниш ишқаланиш коэффициенти;
- тележка ўқи цапфадаги диаметри, см;
- гилдиракнинг тебраниш ишқаланиш коэффициенти;
- гилдирак диаметри.
Арқонни мустаҳкамликка ҳисоблаш формуласи
(13)
- арқоннинг узилиш кучи (ГОСТ бўйича);
С - арқон тармоқларининг мукаммал таранглик кучи.

Монтаж ишларининг моддий-техника воситалари

Асосий монтаж асбобларига ўлчов рулеткаси, монтаж чизгичлари, шоқул, обтарози ва слесар йигиш асбоблари киради.

Ўлчов рулеткалари ўлчов-белгилаш ишларида ишлатилади. Монтаж чизгичлари деталларнинг тўгри чизиқ лилиги ва текислигини, жиҳозларнинг горизонталлигини текшириш учун керак. Гидростатик обтарози бир-биридан Л масофада жойлашган жиҳозларнинг баландлигини +1...2 мм. аниқ ликда текшириш учун ишлатилади. (Туташ идишлар қоидасига асосан). Кўтариш ва транспорт механизмларига тал, телфер, лебедка, домкрат, блок полистпастлар киради. Кўтариш ва транспорт машиналарига эса автомобил ва минора кранлар, автопогрузчиклар киради.
Такелаж ишлари жиҳозларни юклаш, тушириш ва уларни горизонтал ёки вертикал силжитишдан иборат. Жиҳозлар заводдан темир йўл, сув ёки автомобил транспорти ёрдамида, монтаж зонасида эса трактор, погрузчик, автомобил тягачлари, трайлер, автоприцеплар ёрдамида ташилади.
Юклаш, тушириш, вертикал силжитиш ўзи юрар кранлар, кўприк кранлари ёрдамида амалга оширилади. Горизонтал силжитишда чигириқлар, бир этажда кўтаришда погрузчиклар ишлатилади. Минорали кранлар жиҳоз ва ускуналарни узлюксиз методда монтаж қилишда, уларни кўп этажли биноларда ўрнатишда ишлатилади. Погрузчиклар жиҳозни силжитиш ва фундаментда ўрнатишда ишлатилади. Автопогрузчиклар ички ёнув двигатели, электропогрузчиклар эса аккумляторлар ёрдамида ҳаракатланади. Уларнинг рамасининг олдинга 3-8, орқага 8-15 бурчакка силжиши жиҳозларни ўрнатишда қулайлик тугдиради. Тягач ва трайлерлар огир жиҳозларни, кран, тракторларни кўчиришда ишлатилади. Уларнинг юк кўтариш қобилияти 18-40 т.гача бўлиши мумкин.
Чигириқлар юкни вертикал, горизонтал ва огма текисликда кўчиришда ишлатилади. Уларнинг дастаки ва электр турлари мавжуд бўлиб, юк кўтариш қобилияти 0,5-12,5 т.гача, арқон узунлиги 80-800 м.гача бўлади. Домкратлар (4 - расм) жиҳозни фундамент устида текислашда ишлатилади. Уларнинг винтли (юк кўтариш қобилияти 3-20 т.), рейкали ( 3-20 т), гидравлик (10-20 т) турлари мавжуд.