Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

Горизонтал панжарали оралиқ деворлардан сув олиш (4.22 - расм). 
Бундай сув олиш конструкцияси И.Я.Андрейчук томонидан ишлаб чиқилган. 

---

146 
Бу бирлаштирилган (қўшма) сув олиш турига киради, чунки унинг сув олиш 
тирқишлари сув ташлаш тўғонининг оралиқ ва ён деворларида жойлашган. 
 
 
4.22 - расм. Горизонтал панжарали оралиқ деворлардан сув олиш: 
1-горизонтал панжара; 2-оралиқ деворлар; 3-ювувчи тирқишлар затворлари; 4-босимли 
галерея; 5-сув ташлаш иншоотлари оралиқлари. 
 
Горизонтал панжарали оралиқ девордан сувни бир ва икки томонга олиш 
мумкин. Бир томонга сув олишда қирғоққа яқин жойлашган ён ва оралиқ 
деворлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Сув ташлаш тўғонининг сув 
олиш учун фойдаланиладиган оралиқ ва ён деворларни юқори бьеф томонга 
чиқарилади. Уларнинг горизонтал юзаси НДС дан 0,75…1,5 м пастда 
жойлаштирилади. Оралиқ ва ён деворлар юқори бьеф томонга чиқарилган 
қисми ичи бўш конструкцияли камерани (қудуқни) ҳосил қилади ва унинг усти 
панжара билан қопланади. Оралиқ ва ён деворлар бош қисмининг умумий 
узунлиги бўйича юқори бьеф томонидан радиал кўринишда деворлар 
ўрнатилади. Сув оқими бу суйри тўсиқдан ўтишда чўкиндиларни оралиқ девор 
ўртасида йўналтирувчи циркуляция оқими ҳосил бўлади ва шу сабабли 
камерага кирмаслиги таъминланади. 

---

147 
Оралиқ девор пастки қисми ён сиртида камера ишини тухтатиш учун 
шандор деворлари ўрнатилади. Ҳар бир камера мустақил босимли галереяга 
(дюкер туридаги) эга, у орқали сув қудуқдан каналга ёки тиндиргичга 
ўтказилади. Каналга бериладиган сув сарфи босимли галерея чиқиш қисмида 
ўрнатилган затворлар билан бошқарилади. Камерада (қудуқда) тўпланган 
чўкиндилар оралиқ ва ён деворлар ўртасида жойлаштирилган ювувчи галерея 
орқали ювилади. Галереялар даврий ишлайди, ювувчи сув сарфларини ростлаш 
учун эса галерея охирида затворлар жойлаштирилади. 
Ҳар бир оралиқ девор 2…5 м
3
/с ён девор эса 0,7 м
3
/с сув сарфини олиши 
мумкин. Камерага кириш тезлиги 0,3…0,5 м/с оралиғида белгиланади, босимли 
галереяга эса 1…2 м/с бунда шуни ҳам ҳисобга олиш керакка,берилган 
тезликларда дарёдан сув оқимлари билан бирга қўшилиб келган муаллақ 
чўкиндилар ўтмаслиги керак. Гидроузел орқали минимал сув сарфларини 
ўтказишда тўғон ҳамма оралиқлари сувни пастки бьефга ташлаш учун ишлайди 
(НДС да). Бу ҳол тўғон сув ташлаш иншооти узунлигини аниқлашда ҳисобий 
ҳисобланади.
Бундай турдаги сув олиш иншоотлари гидравлик ҳисоби бўйича камера 
юзаси ва каналда сув сатҳи белгисини белгилаш учун босим йўқолишини 
аниқлашдир. Камерада босимли режим бўлганда кириш тирқишининг юзаси 
қўйидаги формулада аниқланади: 
кир
кам
gh
p
2
Q




=
(4.22) 
бунда 

- сарф коэффициенти, 0,5…0,6 тенг; 
p
- тирқишлар коээфициенти 
(4.17) формуладаги, шунингдек оралиқ масофалар қиймати 3…15 см қабул 
қилинади, стерженлар қалинлиги эса 1…3 см; 
кир
h
- камерага киришдаги босим 
йўналиши, қўйидаги формуладан аниқланади: 
g
h
кир
кир
2
2


=
(4.23) 

---

148 
бунда 
кир

- қаршилик коэффициенти унинг ўртача қиймати 3,3 оралиқ 
деворда, ён деворда 7,5; 

- панжарадан кейин камерадаги тезлик: 
Аниқланган камера юзаси 

кам
бўйича унинг пландаги ўлчамлари 
қўйидаги формуладан аниқланади: 
кам
кам
кам
b
l
=

(4.24) 
Иккала қийматдан бири 
кам
l
ёки 
кам
b  қиймати берилади, шундан сўнг 
бошқаси аниқланади. Сув олиш қисми чегарасида оралиқ девор узунлиги 
(
)
4
...
2
Д
H
қабул қилинади, бунда 
Д
H
- флютбет устидан оралиқ ва ён девор 
баландлиги. Мавжуд тавсиялар бўйича оралиқ девор қалинлиги 4…5 м дан 
ошмаслиги керак. Босимли галереядаги босим йўқолиши қўйидаги формуладан 
аниқланади 
чик
уз
бур
кир
гал
h
h
h
h
h
+
+
+
=
(4.25) 
(4.25) формуладаги ҳар бир босим йўқолиши қуйидаги формуладан 
аниқланади: 
g
h
2
2


=
(4.26) 
Киришдаги, бурилишдаги, узунлик бўйича ва чиқишдаги босим 
йўқолишлари коэффициентлари гидравлик справочникларда келтирилган, 
галереядаги тезлик эса 1…2 м/с қабул қилинади.
Ювувчи галереядаги тезлик қўйидаги формулалардан аниқланади:
gz
ю
2


=
(4.27) 
Бунда 

-сарф коэффициенти, тахминан 0,6 га тенг, унинг аниқроқ 
қийматини гидравлик справочникдан аниқланади; 
z
-гидроузел юқори ва патски 
бьеф сув сатҳлари фарқи. 
(4.27)-формула бўйича аниқланган тезлик лойқа босиш тезлигидан кичик 
бўлмаслиги керак.