Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

Майда муз ва муз ҳосил бўлиши ҳавонинг манфий ҳароратли кунларидан 
бошлаб то дарё ёки канал музи эриб, муздан тозаланган давригача давом этади. 
Каналдаги сувнинг музлаши гидроузелга ўрнатилган затворларни ишлашига 
ҳалақит беради (2.16 - расм). Канал ўзанидаги яхлит муз эрий бошлаши 
натижасида кичик – кичик парчаларга ажралиб оқиб келиши юз берган 
тақдирда гидроузелнинг юқори бъефига тиқилиб шовуш (зажор) ҳосил қилади. 
Агарда гидроузел оқизинди жисмларни ташлашга мослан-маган бўлса, муз 
парчаларини тўпланиши оқибатида гидроузелнинг юқори қисмида сув 
димланиши юз беради. 
2.16 - расм. Гидроузелдаги сувнинг музлаш ҳолати. 

---

40 
Паст ҳарорат канал қирғоғида ёриқлар ҳосил бўлишига, зичлагичларни 
очилишига, қувурларни музлашига, гил тупроқни шишиб чиқишига олиб 
келиши мумкин. Булардан ташқари механик жиҳозларни мойлари қотиб 
қолади, панжаралар, затворлар юриш йўл (паз) лари ва зичлагичлари музлаб 
қолади, сунъий материаллар - пластмасса, полиэтилин, резиналарнинг 
мустаҳкамлик ва эластик ҳусусиятлари пасаяди. 
Юқори ҳарорат - бетон ва жиҳозларнинг металл қисимларини 
кенгайишига олиб келади, шикастлантиради, микроёриқлар ҳосил қилади. 
Жуда катта ҳароратда мойлаш материаллари оқиб чиқиб кетади, қияликларни 
мустаҳкамловчи плиталар чокларидаги битум юмшаб чиқиб кетади ва ҳ.к. 
Атмосфера ёғингарчилиги - узоқ муддат ва кўп миқдорда бўлса сув 
омбор-ларини тўлдириб, тошишига, натижада тўғонни ювилишига олиб 
келиши мумкин. 1968 йил 27-28 апрелдаги ёғингарчилик ва сел Тошкент сув 
омборини тўлдириб юборган, хавфни олдини олиш мақсадида фавқулодда сув 
ташламадан 300 м
3
/с сув ташланган, бу сув йўлдаги ёғингарчилик ва сел 
сувлари билан билан қўшилиб 500 м
3
/с миқдорида Оққўрғон гидроузели олдида 
тўпланган, сўнг ҳимоя дамбаларини ювиб кетган.