Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё технология институти

7.3. Турли хил корхоналарни моддий бойлик манбалари(ресурслар)
билан таъминлаш стратегияси 
Турли хил корхоналарни моддий бойлик манбалари билан таъминлаш стратегияси 
моддий бойлик манбаларини тақсимлаш, ушбу жараённи техник, технологик, ташкилий 
таъминлаш ва маҳсулотлар муаммолари жараёнини ташкил қилувчи элементлар уч 
йўналишга аниқ тақсимланган. 
1. Бозор тадқиқоти, истеъмолчилар заҳираларини аниқлаш, рақиблар таклифлари ва 
истеъмолчилар талабларини ўрганиш ва бозор иқтисодиётини бошқаришнинг бошқа 
услубларидан фойдаланиш асосида сотиш бозори, уларни қўлга киритиш, кенгайтириш, 
сақлаб қолиш асосида амалга ошириладиган рақобат курси.
2. Маҳсулотларни сотиш бозорларини аниқлаш ва моддий бойлик манбалари 
муомаласи жараёнининг барча босқичларида уларнинг барча жисмоний ҳаракатлари бўйича 
ҳамма операциялар аниқ ва мукаммал ўйлаб чиқилган, режалаштирилган ва ташкил этилган 
ишлаб чиқариш жараёнларини амалга оширишга мўлжалланган истеъмолчилар буюртмалари 
бўйича ташкил қилинган. 
3. Маҳсулотлар муаммоси ва ишлаб чиқаришнинг барча босқичларида товар 
ҳаракатини тартибга солиш. 
Турли хил корхоналарни моддий бойлик манбалари билан таъминлаш стратегияси 
моддий-техника таъминотини ташкил қилиш жараёнида логистика таъминотларини танлаш, 
хомашё ва материалларни етказиб бериш масалаларини кўриб чиқади. 
Моддий бойлик манбаларни етказиб бериш уч асосий вариантда бўлиши мумкин: 
- Шахсий ишлаб чиқариш ҳисобига; 
- мавжуд таъминотчилар ҳисобига; 
- янги таъминотчиларни жалб қилиш ҳисобига. 
Бозор иқтисодиёти ривожланиши шароитида ривожланиш ва асосан кичиклари 
ҳисобига янги таъминотларни жалб қилиш анъанаси кузатилади, бу материалларнинг катта 
бўлмаган бир тўпини олиш имконини беради. Ишлаб чиқаришнинг мослашувчанлигини 
таъминлайди ва керак бўлган ҳолда бозор талабларига мувофиқ янги маҳсулотлар ишлаб 
чиқаришга ўтишни тезлатишга имкон беради. Шунинг билан бу босқичда логистиканинг 
мақсади асосий ишлаб чиқаришни белгиланган вақт тартибида, энг кам харажатлар билан 
керакли моддий бойлик манбалари билан таъминлашни режалаштириш, тартибга солиш ва 
назорат қилишдан иборат. 
Айниқса, заҳираларни бошқаришда логистиканинг аҳамияти катта. Заҳиралар 
транспорт, ишлаб чиқариш ва сотиш ўртасидаги буфер вазифасини бажаради. Ҳозирги 
шароитда заҳиралар миқдори тез ўзгараётган талаб ва корхона ишининг бир маромдалигини 
таъминлаш учун мувофиқ бўлиши керак. 
Логистик тизимларда заҳираларни сақлаш билан боғлиқ муомала вақти ва 
харажатларини қисқартиришга алоҳида эътибор берилади, булар логистик харажатларнинг 
асосий қисмини ташкил қилади. Шу сабабли омборхона хўжалигини ташкил қилиш, ортиш-
тушириш воситаларини халталарга жойлаштириш воситаларини қўллаш ва сақлаш логистик 
тизимнинг муҳим соҳаси ҳисобланади. Хорижда Канбан, ОПТ, МРП, МРП-2 номини олган, 
логистикага асосланган “аниқ муддатда” етказиб бериш тизими таъминотини ташкил 
қилишнинг кенг ёйилган тизимидир. Канбан тизими Япония корхоналарида кенг 
қўлланилади. 
Канбан тизимидан фойдаланувчи Япон фирмалари моддий бойлик манбаларини 
фақат ишончли таъминотчилардан харид қилишга ҳаракат қиладилар ва уларни ўз 
талабларига қарам қилиб қўядилар. 

---

56 
АҚШда ривожланган ОПТ (ишлаб чиқариш технологиясини мувофиқлаштириш) 
тизими киради. тизимнинг асосий тамойили ишлаб чиқаришда “тор” жойлари ёки камёб 
ресурсларни аниқлаш. Мисол учун хомашё ва материаллар, машиналар, ускуналар, 
технологик жараёнлар ва ходимларнинг айрим турлари камёб бойлик манбаларидан бўлиши 
мумкин. Ишлаб чиқариш тизимининг ривожланиш суръати камёб ресурслардан самарали 
фойдаланишга боғлиқ. ОПТ тизимида ишлаб чиқаришнинг бир кунга, хафтага ва ҳ.к. 
жадвалини шакллантириш амалга оширилади, истеъмолчилар томонидан буюрилган 
маҳсулотларни ортиб жўнатишнинг назорати муқобил ресурсларни қидириб топиш, керакли 
материаллар йўқ бўлганда уларни тўлиқ ҳолда алмаштириш бўйича тавсиялар бериш 
масалалари ҳал қилинади. 
Энг маъқул жадвални шакллантиришда қуйидагилар ҳисобга олинади: 
- Ишлаб чиқаришнинг бойлик манбаларга бўлган эҳтиёжини қондириш даражаси;
- бойлик манбаларидан фойдаланиш самарадорлиги; 
- тугалланмаган ишлаб чиқаришга жалб қилинган воситалар; 
- жадвалнинг эпчиллиги, яъни ускуналарни авария туфайли тўхтаб қолганда ва 
моддий бойлик манбалар тўлиқ етказиб берилмаганда уни амалга ошириш имконияти.