Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё технология институти

 
3х 
T t 3t A B 
3 
6 
9 
12
вақт 

---

47 
Р=Змакс - (Зх-Зt) 
16-чизмада Заҳирани давр оралиғи заҳираси ҳолати устидан назорат қилиш 
тизимининг жадвал модели. 
Бу ерда: 
Т - буюртма қайтарилишининг вақт оралиғи - тизим учун ўзгармас катталик (бу 
мисолда 3 кун). 
t - буюртмани бериш ва бажариш учун зарур бўлган вақт (бу мисолда - 1 кун); 
Р1 Рz... Рi - алоҳида i буюртманинг катталиги; 
З махс - меъёр билан кўзланган максимал заҳира; 
Зх - текшириш вақтида ҳақиқий заҳира; 
Зг - буюртмани бериш ва бажариш учун зарур бўлган 1 вақт ичида ишлатилган заҳира; 
А - қатъий талаб бўлган вақт оралиғи; 
В - талаб бўлмаган вақт оралиғи. 
Заҳираларнинг ўзгаришини кўрсатувчи чизиқлар майдонларининг оғиш бурчаклари 
билан тавсифланган талаб шиддатли бу моделда ўзгарувчан катталикдир (синиқ чизиқ ҳар 
хил майдонларининг оғиш бурчаги бир хил эмасдир). Буюртма бир хил вақт оралиғи ичида 
берилгани учун, ҳар хил оралиқдаги буюртма қилинадиган тўдаларнинг ҳажми ҳам ҳар хил 
бўлади. Табиийки, бу тизимни ҳар хил ҳажмдаги партияларни буюртма қилиш имконияти 
мавжуд бўлган ҳолда қўллаш мумкин: (масалан, буюртма қилинган товар контейнерда 
етказиб берлиши ҳолатида бу тизимни қўллаш мумкин эмас). Ундан ташқари, агар 
буюртмани етказиб берилиши ёки жойлаштириш қимматга тушса, бу тизим қўлланилмайди. 
Масалан, агар ўтган даврда талаб юқори даражада бўлган бўлса, буюртма ҳам кам бўлади. 
Буни эса буюртмани бажариш билан боғлиқ бўлган харажатлар сезирларли бўлмаган 
шароитда амалга ошириш мумкиндир. 
Таърифланаётган тизимнинг хусусияти шунадаки, бу тизим камёб товар мавжуд 
бўлишига имкон беради. Жадвалдан кўриниб турибдики, агар талаб бирданига ўсиб кетса 
(яъни жадвал кескин пастга тушиб кетса - А майдон), унда заҳира буюртмани бериш 
муддатидан олдин тугаб қолади. Бу шуни билдирадики, камёб товар эҳтимолли йўқотишлар 
корхона учун сезиларли даражада бўлмаса, назорат тизими қўлланиши мумкин. 
Буюртманинг қатъий белгиланган давр оралиғи заҳиранинг ҳолати устидан назорат 
қилиш тизими қуйидаги ҳолларда қўлланилади: 

---

48 

Етказиб бериш шароитлари ҳар хил ҳажмда, тўдаларда буюртмаларни олишга 
имкон туғдиради; 

буюртмани жойлаштириш ва етказиб бериш бўйича харажатлар юқори эмас; 

эҳтимолли камёб товар бўлган йўқотишлар нисбатан катта эмас. 
Амалиётда бу тизим бўйича бир етказиб берувчидан олинадиган кўп товарлардан 
бирининг талаб даражаси нисбатан бир қатор бўлган товарларни, ҳам қимматли товарларни 
ва ҳоказоларни буюртма қилиш мумкин. 
Буюртманинг қатъий белгиланган ҳажмли заҳиралари ҳолати устидан назорат тизими. 
Заҳиралар ҳолати устидан назоратнинг бу тизимида заҳиранинг тўлдирилишига 
буюртманинг ҳажми ўзгармас катталик ҳисобланади. Буюртма бериш вақт оралиқлари бу 
ҳолда ҳар хил бўлиши мумкин (17 -чизма). 
Бу тизимда меъёрланган катталиклар буюртма ҳажми, буюртмани жойлаштириш 
вақтидаги заҳира ҳажми (буюртма нуқтаси) ва суғурта заҳирасининг ҳажмлари ҳисобланади. 
Етказиб беришга буюртма нақд заҳиранинг буюртма нуқтаси камайганда жойлаштирилади. 
Чизмадан кўриниб турибдики, буюртмани жойлаштиришдан сўнг заҳира камайишини давом 
эттираяпти, чунки буюртирилган товар дарров олиб келинмайди. Буюртма нуқтасидаги 
заҳира ҳажми одатдаги иш ҳолатида t вақт ичида заҳира суғурта заҳирасидан пастга тушиб 
кетмаслиги учун танланади. Агар талаб бирдагина ўсиб кетса (жадвал чизиғи кескин пастга 
тушади - А майдон) ёки етказиб бериш муддати чўзилса ((t 

> t) - В майдонда), суғурта 
заҳираси ишга тушади. Бунда корхонанинг тижорат хизмати кўшимча етказиб беришни 
таъминлайдиган чора-тадбирларни қўллаши керак. Кўриниб турибдики, назоратнинг бу 
тизими корхонани камёб товарлар вужудга келишидан ҳимоя қилади. 
Р 
буюртма 
Р 
Р 
нуқтаси 
Р 
суғурта