Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё технология институти

3-мавзу: ЛОГИСТИКАДА МАТЕРИАЛЛАРНИ БОШҚАРИШ ВА ТАҚСИМОТНИ 
ТАШКИЛ ҚИЛИШ 
3.1. Моддий оқимлар ҳаракатлари чизмасининг таърифи. 
3.2. Логистик тизимда маҳсулотлар тақсимотининг асосий каналлари ва 
воситачилари. 
3.3. Буюртмаларнинг жисмоний тақсимланиши ва маҳсулотларни келтириш устидан 
назорат. 
3.4. Корхоналарнинг ташкилий тузилмалари ва улар бошқарув хизматларининг ўзаро 
ҳамкорлиги. 
3.1. Моддий оқимлар ҳаракатлари чизмасининг таърифи 
Материаллар оқими ўсиши акс этган чизмалар тавсифига эътибор қилган ҳолда 
логистиканинг умумий чизмаси 3-чизмада, корхона ичидаги моддий оқимлар ҳаракати 
чизмаси 4- кўрсатилган. 
Моддий оқимлар ҳаракатида корхона назоратини ташкил этиш жараёни бир бутун 
ўлчов сифатида қаралади, айниқса, моддий оқимларнинг корхона ичидаги ҳаракати, уларни 
режалаштириш ва заҳираларни бошқаруви ҳақида фикр юритиш мумкин. Шуни қайд этмоқ 
керакки, аксарият тадқиқотларда корхона ёки омбор мустақил ўлчов сифатида қаралади ва 
моддий оқимнинг кирими ва чиқими билан боғлиқ бўлган операцияларга асосий эътибор 
қаратилади.
Бироқ масалага бундай ёндашилганда ихтиёрий операцияни (юклаш, йўлдаги вақт) 
асосий оқимлар учун зарур вақт ва операцияларни бошлаш учун ҳақиқатда керакли вақт 
етакчи бошқарув омилларидан ҳисобланади.
5-чизмада 
буюртма ва унинг бузилиш вақтини белгиловчи буюртмалар 
ҳаракатларининг йўналиши акс эттирилган. Истеъмолчи маҳсулотни минтақавий омбор 
орқали ёки бевосита ишлаб чиқарувчининг ўзидан олиши мумкин. Аниқки, буюртмаларни 
бажариш муддати турличадир. Омбордан мавжуд маҳсулотларни сақлаш учунгина эмас, 
балки маҳсулотларни ўз вақтида етказиб бериш учун ҳам фойдаланилади. Буюртмаларнинг 
ўз вақтида бажарилиши транспорт воситалари, буюртмаларни тайёрлаш техникаларига ҳам 
боғлиқдир. 
Жадвалда маҳсулотларни ҳар хил турдаги транспортлар ёрдамида етказиб бериш 
муддатининг аниқланиш формуласи акс эттирилади. (1- жадвал). 
Маҳсулотни
Омбор Маҳсулотни истеъмол- 
ташиш 
хўжалиги 
чиларга етказиш 
3-чизма. Моддий оқимларни ишлаб чиқарувчи корхоналардаги омбор тизими орқали 
истеъмолчиларга етиб бориш ҳаракати. 
А. маҳсулотларни
А.тайёр маҳсулот А.тайёр маҳсулот
йиғиш 
омбори
етказиб бериш 
Моддий ресурс- 
Ишлаб чиқариш 
Комплектловчи 
ларни тўплаш
жараёни 
буюм омбори 
Б. маҳсулотларни
Б. Тайёр маҳсулот Б. Маҳсулот 

---

19 
йиғиш 
омбори 
етказиб бериш 
4-чизма. Моддий оқимларнинг корхона ичидаги ҳаракати. 
1-жадвал. 
Ҳар хил турдаги транспортларда юкларни етказиб бериш муддатининг ҳисоблаш формуласи. 
Транспорт тури 
етказиб бериш муддатини ҳисоблаш формуласи 
1. Темир йўл 
Тж = tнк + L/V
н
ж
+ t
gon
m
2. Денгиз йўли
T
m
= L/V
ком
V
ком
=L/V
сут
+2 LPТ/М+t m/дон 
3. Дарё 
Тр = То + L/VnP + t
p
дон 
4. Автомобиль 
Та = ТнК + L/VЭК 
бу ерда: 
t нк - операциянинг бошланиш-тугаш вақти, сутка, соат 
L - ташиб келтириш учун ўтилган масофа, км., миль. 
V
н
ж
Vн
р
1 суткада вагон ёки кеманинг нормадаги йўлда юриши 
t
ж
доп tдоп t 
р
доп - дарё, денгиз ва темир йўл транспортида кўшимча операциялар учун вақт 
Vэк - фойдаланиш тезлиги, км/соат 
Vком - тижорат тезлиги, миль/сутка 
V сут - мазкур линияда ишловчи кемадан фойдаланиш тезлиги миль/сутка 

- юк кўтариш машинасидан фойдаланиш коэффициенти 
Рт - кеманинг юк кўтариш қуввати, т. 
М - портда бир суткадаги ўртача юк ташиш ишлари, т/сутка 
То - юкларни тўплаш, расмийлаштириш ва жўнатиш вақтлари, сутка. 
Махсулот истеъмол-
Маҳсулот
чининг буюртмаси истеъмолчиси
Минтақавий омбор
Минтақавий омбор 
буюртмаси 
Ташиб келтириш 
Маҳсулот ишлаб 
чиқарувчига
Тайёр маҳсулот
буюртма 
омбори 
Корхона 
5- чизма. Моддий оқимларни ишлаб чиқарувчидан истеъмолчидан етиб бориш ҳаракати. 
Махсулотларни 
истеъмолчиларга 
етказиш 
Маµсулотларни 
ташиш 
Омбор 
хужалиги 
Махсулотларни 
истеъмолчиларга 
етказиш 
Махсус минтака вий 
омборларга ташиш 
Минтакавий
омбор 
Махсулотларни 
истеъмолчиларга 
етказиш 

---

20