Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё технология институти

6.3. Моддий заҳираларни бошқариш тизими

Заҳираларни бошқариш уларнинг ҳақиқий ҳолатини назорат қилишни ташкил 

этишни ҳам кўзлайди. Заҳираларнинг ҳолати устидан назорат - заҳираларнинг меъёрлари 
чекланишини аниқлаш мақсадида ишлаб чиқариш техник тайинланишидаги маҳсулотлар ва 
халқ истеъмол товарларининг заҳиралар даражасини ўрганиш, бошқариш ва четланишларни 
йўқ қилиш учун тезкор чораларни кўриш ҳисобланади. 
Заҳиралар ҳолати устидан назоратнинг кераклиги заҳираларнинг меъёрида кўзланган 
чегаралардан ҳақиқий заҳира ҳажмининг чиқиб кетиш ҳолатида харажатларнинг ортиши 
билан шартланган. Заҳира ҳолати устидан назорат заҳираларнинг ҳисоби, моддий 
ресурсларнинг қайта рўйхатга олиниши, инвентаризация маълумотлари асосида ёки керак 
бўлганда амалга оширилиши мумкин. Амалиётда назоратнинг ҳар хил услубларидан 
фойдаланилади. Қуйида улардан энг кўп учрайдиган икки услуби кўриб ўтилган. Биринчи 
услубда, корхона етказиб берувчига буюртмани юбориш давр оралиғи ўзгармасдир 
(буюртманинг қатъий белгиланган давр оралиғи тизими). Иккинчи услубнинг моҳияти 
шундаки, бирон бир товарнинг заҳираси олдиндан белгиланган энг кам қийматига етиш 
билан, бу товар буюртма қилинади. Бунда буюртирилган партиянинг ҳажми ҳар доим бир 
хилдир (буюртманинг қатъий белгиланган ҳажми тизими). 
Буюртманинг қатъий белгиланган давр оралиғи заҳираларнинг ҳолати устидан 
назорат қилиш тизими. Бу тизим бўйича заҳираларнинг ҳолати устидан назорат бир хил вақт 
оралиғида қолдиқлар инвентаризациясини ўтказиш йўли билан амалга оширилади. 
Текшириш натижалари бўйича товарнинг янги партиясини етказиб беришга буюртма 
белгиланади. 
Буюртма қилинаётган товар партиясининг ҳажми максимал товар заҳирасининг 
кўзланган меъёрий ва ҳақиқий заҳираси орасидаги фарқ билан аниқланади. Буюртмани 
бажариш учун аниқ вақт оралиғи керак бўлгани учун, буюртма қилинаётган партиянинг 
ўлчами бу даврда кутилаётган харажат ўлчамига ортади. Буюртма қилинаётган партия ҳажми 
(Р) қуйидаги формула орқали ҳисобланади: 
Бу ерда: 
3 макс- меъёри билан кўзланган максимал заҳира; 
3х-текшириш вақтида ҳақиқий заҳира;
3t-буюртма бериш ва бажариш вақтида ишлатиладиган заҳира
Буюртманинг қатъий белгиланган давр оралиғи заҳираси ҳолати устидан назорат 
қилиш тизимининг жадвал модели 16-чизмада кўрсатилган. 
заҳира 
3 мах P1
P2 
P1