Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

s
nom
s
nom
nom
C
C
N
t
C
C
p
C
С






бу ерда C
nom
— облигация чиқаруви номинал нархи,
р 
— даромадлар бўйича фоиз ставкаси,
C
s
— сотув нархи,
t— 
заём муддати,
N— 
фойда солиғи ставкаси. 
Агар облигациялар бўйича даромадларнинг бир қисми харажатлар 
таркибига киритиладиган бўлса, кўриниб турибдики, бу туррдаги қарз 
мажбуриятлари нархи капитал қийматининг ўзгаришига янаям кўпроқ таъсир 
кўрсатади. 
Баъзида сотув нархи қуйидаги кўринишда аниқланади 
)
1
/(
f
C
C
nom
s



---

148 
бу ерда
f
— облигация чиқариш ва жойлаштириш билан боғлиқ 
бўлган, номинал қийматдан фоизда ифодаланган харажатлар.
Юқорида келтирилган харажатлардан ташқари, агар облигациялар 
қоғоз шаклида чиқарилган бўлса қарз мажбуриятлари бланкларини харид 
қилиш билан боғлиқ ёки қоғозсиз шаклда чиқарилган бўлса, реестр юритиш 
билан боғлиқ бошқа харажатлар турлари ҳам мавжуд. 
Айрим ҳолларда корхона улар бўйича купон натурал кўрсаткичларда 
ифодаланган облигациялар чиқаради. Маслан, «Коминефть» АЖ бунинг учун 
ўз маҳсулоти – нефтдан фойдаланган. Кўриниб турибдики, тўлов вақтига 
келиб нафть нархи ўгариши мумкин. Демак, харажатлар ҳам ўзгаради. Шу 
сабабли облигациялар бўйича купон ўлчанадиган товар нархининг 
ўзгаришини маълум бир захира билан башорат қилиш мақсадга мувофиқ. 
Давлатнинг мақсадли кредитлари ҳақида бир оғиз гапириб ўтишни 
истардик. Улар айланма воситаларни тўлдириш учун ажратилади. Уларнинг 
қатъий равишда ажратилган мақсадларга фойдаланилиши зарур. Агар кредит 
вақтида тўланадиган бўлса, фоизлар маҳсулот таннархига киритилади. 
Тақсимланмаган фойда келажакда қарор қабул қилинган пайтдагидан 
кўра кўпроқ даромад олиш мақсадида корхонани ривожлантиришга 
қўйилмалар киритиш учун фойдаланилади. Демак, дивиденд тўламаслик ва 
фойдани инвестициялаш амалда даромад олишни кечиктириш ҳисобланади. 
Молиявий инқироз шароитларида бу қадам маълум даражадаги рисклар 
билан боғлиқ. 
Фойданинг бир қисмини ишлаб чиқаришга инвестициялаш учун бу 
қадамнинг келажакда қандай иқтисодий самара беришини баҳолаш зарур. 
Агар инвестициялардан олинадиган даромад ҳажмини келтириш дарҳол 
тўланиши лозим бўлган дивидендлардан катта бўлишини ҳисобга олиб, кўп 
ҳолларда мос келувчи лойиҳа ишлаб чиқиш ҳақида қарор қабул қилиш зарур. 
Бундан ташқари, ҳиссадор оладиган пулларни қандай тасарруф қилиши 
мумкинлигини 
баҳолаш 
зарур. 
Агар 
маблағларни 
корхонага 
инвестициялашдан кўра кўпроқ даромад келтирадиган муқобил вариантлар 

---

149 
бўлса, пуллар тўланиши керак. 
Кўпинча директорлар кенгаши дивидендлар ҳажмини камайтириш ёки 
тўламаслик ҳақида қарор қабул қилади, чунки белгиланган миқдорда 
маблағлар оқимисиз ишлаб чиқаришни зарур даражада қўллаб-қувватлаш 
ҳам анча қийин бўлади. Йиғилиш дивидендлар ҳажмини ошириш томон 
ўзгартириш имкониятига эга эмаслиги туфайли шундай бўлиб чиқадики, 
ҳиссадор даромаднинг маълум бир қисмини ололмай қолади. 
Бироқ агар ҳиссадор ушбу корхона ходими ҳисобланса, тақсимланмаган 
фойдани инвестициялаш билвосита унинг даромадларини оширишга ёки 
белгиланган 
даражада 
сақлашга 
олиб 
келади. 
Фойдани 
қайта 
инвестициялашда рўй бериши мумкин бўлган барча оқибатларни ҳисобга 
олиб, хулоса чиқариш мумкинки, умумий ҳолатда тақсимланмаган фойда 
нархини аниқлаш жуда қийин. Оддий ҳиссадорлик капитали нархини таҳлил 
қилишда фойдаланилганга ўхшаш дивиденд ёндашувидан фойдаланишни 
таклиф этиш мумкин. 
Инвестициялар самарадорлигини аниқлаш учун фойда соҳасида 
корхонанинг келажакдаги кўрсаткичларини башорат қилган ҳолда лойиҳа 
таҳлилини амалга ошириш зарур. Шундан кейин ҳиссадорларга реал 
тўланиши мумкин бўлган дивидендлар ҳажмини баҳолаш талаб қилинади. Бу 
дивидендлар ҳажми —